-
Jan Pieterszoon Sweelinck
organist Oude kerk A'dam
internationale top Toccata in C: contrastrijkstuk om uit te sloven met zijn behendigheid. Toccata = Italiaans, compositie zonder vaste vorm.. verschillende dynamiek en snelheid vroege barokmuziek:
eenvoudigere muziek
verstaanbaar
meezingen
ruimte voor solo-instrumenten en solozang 1600:
orgelcomposities met eche-effecten populair
Sweeling is hier zeer goed in en improviseerde veel -
-
-
Nederland is, anders dan de rest van Europa, in de 17 eeuw een Republiek. Rijke burgers besturen het land. Ze zijn zelfbewust en omringen zich graag met kunst om hun positie te benadrukken -> kunst maakt een bloeiperiode door.
Voorheen was kunst voor de Adel, koning en kerk, nu heeft het een nieuwe markt om zich op te focussen. bestuursfuncties (voor het leven) leiden tot aanzien.
vriendjes politiek
laten zich graag vereeuwigen op groepsportretten -> inkomstenbron kunstenaars -
homo bulla: de mens is een zeepbel - verwijst naar de sterfelijkheid Hendrick Goldzius is een prentenmaker en gaat op studiereis naar Rome. zijn prenten worden erg populair hierdoor in NL. bijv.Quis Evadet
je ziet de invloed van zijn reis door de renaissance-achtige putto (klein naakt jongetje, meestal met vleugels) die bellen blaast.
in de 17e eeuw verandert de putto in een gewoon jongetje, zoals bij jan steen. -
de kunst wordt bepaald door de wensen van de burger, met een voorliefde voor natuurgetrouwe uitbeelding van het eigen burgerlijke leven. de godsdienstige moraal botst met het genieten van rijkdom en welvaart. deze tegenstelling zien we terug in de Nederlandse burgerlijke kunst architectuur: klassieke opvatting. (met name kerken en publieke gebouwen)
-
er is is de burgerij geld in overvloed. Het zorgeloos genieten is echter haaks op het protestantisme. Puur plezier is uitgesloten, daarom is 'lering en vermaak' (nuttige en aangename combineren) het alibi.
protestanten moeten zich voortdurend tegenover de schepper verantwoorden.
alleen het woord dat in de bijbel staat telt -
Een particuliere Nederlandse handelsonderneming met een monopolie op handel met Azië. welvaart van Nederlandse steden vooral te danken aan de handel met verre oorden zoals Java. Souveniers en schilderijen uit die streken erg populair. Batavia:
- VOC voert weeldewetten in, net als in NL: leggen uiterlijk vertoon enigzins aan banden
- bevolking: Europeanen, Chinezen, Indiërs. Vrijwel qeen Javanen, want de VOC vertrouwt de lokale bevolking niet.
- gemengde huwelijken -
economische bloeiperiode
-
stelsel van grachten en kaden rond het oude stadshart stadsplan bedacht op de moerassigheid van het land (ook Batavia). door kanalen te graven kam het land weg, en heb je een handig handelsnetwerk. Moderne verdedigingswerken beschermen de steden tegen aanvallen. Herengracht, Keizersgracht Prinsengracht en zijgrachten Batavia: - rivier omgebouwd tot kanaal met stelsel van zijgrachten.
-
stadspaleis
herengracht Amsterdam Hollandse Renaissancestijl:
- pilasters die opklimmen van dorisch naar ionisch en korintisch
- symmetrisch
- baksteen met spekstenen horizontale lagen ertussen
- verhoudingen van gulden snede
- toont macht en rijkdom
- versiering: rijkdom komt niet vanzelf, maar door geloof en rechtschapenheid -
nieuwe rederijkerskamer, opgericht door een stel schrijvers (o.a. Gerbrandt Adriaensz Bredero) focust op poëziebeoefening, toneel en Nederlandstalige wetenschappelijke colleges.
doel: het Nederlands bevorderen de eerste poging van een theaterorganisatie strandt door het overlijden van Bredero en een politieke crisis.
vlak voor zijn dood produceert Bredero 'de Spaanschen Brabander' waarin hij het publiek waarschuwd voor lichtgelovigheid. -
Bredero, opviering klucht Spaaschen Brabander
-
West-Indische Compagnie
-
Amsterdam is een van de grootste Steden in Europa rond 1600 is Amsterdam de snelst groeiende metropool van Europa. Dagelijks trekken Vlamingen, Joden en Duitsers naar de stad om er in relatieve vrijeheid een nieuw bestaan op te bouwen. de stadsbestuurders maken een stedenbouwkundig plan. tegelijkertijd en vergelijkbaar wordt er op Java Batavia gebouwd
-
sinne- en minnebeelden = bekendste emblemataboek
Jacob Cats (vadertje Cats) 'je moet wel enige moeite doen om de symboliek te vinden, omdat je bevindingen dan beter tot aard komen' emblemata- moralistische voorstellingen bestaande uit een afbeelding, spreuk en onderschrift.
emblemataboek- hierin worden de betekenis van de symbolen uitgelegd -
vanitastilleven:
- realistische voorstellingen van voorwerpen
- het leven is eindig, aard geluk weegt niet op tegen het eeuwig geluk in de hemel. (dovende kaarsen, schedels, muziekinstrumenten, oude boeken, zandloper) groeiende handel met Azië te zien in huizen.
chinese porseleinen schotels, Nautilusschelp, kruiden. kunstkabinet:
om kunst in te bewaren,
Naturalia - bijzonderheden uit natuur
artificialia- door mensen gemaakt vraag naar chinees porselein -> namaken -> Delfs blauw -
Rembrandt profiteert van de welvaart in NL en zijn portretten vallen in de smaak Rembrandt kan van Leiden naar Amsterdam verhuizen
- opdracht voor de chirurgijngilde
- Dr. Nicolaes Tulp, de 'prelector' (eerste docent) geeft anatomische les aan studenten en tegen betaling ook aan burgers
- Theatrum Anatomicum (waaggebouw)
- crimineel wordt ontleed
- niet helemaal realistisch: de arm wordt pas als laatste ontleed ze staan te dicht op elkaar status van De Tulp wordt benadrukt door hoed en lichtval
-
Rembrandt van Rijn
- zeer gedetailleerde weergave typisch 17e eeuws dubbel huwelijksportret.
- twee losse portretten naar elkaar toe gekeerd.
- Maarten een van de rijke kooplieden uit Vlaanderen,
- Oopjen oud Amsterdams regentengeslacht.
- ze staan helemaal op het doek: in de rest van Europa is dat alleen voor de hoogste Adel
- duurste kleding aan:
Maarten kanten kraag en manchetten
Oopjen: lange zijden jurk met Antwerps kant en 3 ringen -
-
stadsbestuurders zijn gedeeltelijk eigenaar van de kerk en gebruiken dit om buiten de diensten orgel- en beiaard(klokkenspel)concerten te organiseren.
dominees: orgels mogen niet in de diensten, protesteren tegen concerten (te fivrool) Pieter Saenredam: schilderd een groot orgel in een kerk in Haarlem. mogelijk voor een volkspetitie voor meer concerten. orgel is als een machine
een luchtpomp bediend door vier tot vijf mannen blaast lucht in de pijpen -
eerste Nederlandse vertaling van de bijbel uit het Herbreeuws, Aramees en Grieks belangrijke stap in het standaardiseren van de taal
-
1618/1638: de protestanten en liberalen zijn te druk met ruzie maken om zich met cultuur bezig te houden
er wordt op de plek van de Academie een schouwburg geplaatst Jacob van Campen - architect
Joost van Vondel - bedenkt het woord schouwburg en schrijft het op de poort Ontwerp naar beschrijvingen van Vetruvius over klassieke amfitheaters met loges en tribunes en staanplaatsen.
groot raam achterin zaal voor licht.
middentoneel en 2 zijtonelen, zo kan het spel zich in meerdere ruimtes afspelen -
Joost van Vondel:
- populair schrijver van tragedies
-gelegenheidsdichter
- politiek commentator
- kousenhandelaar Gysbreght van Aemstel:
- voor de opening vd eerste schouwburg
- trgedie, historische gebeurtenissen voorspellen het succes van A'dam
- historisch verhaal + nationalistische fantasieën
- verhaal van turfschip van Breda (Troje, maar dan met schip met 'wilgentakken' (= soldaten) om de Spanjaarden te verdrijven) verwoven met Amsterdamse geschiedenis -
oud vorstin, ze wordt ontvangen door de rederijkers.
er worden lofzangen geschreven er er worden kunstwerken en triomfbogen gebouwd voor haar ontvangst, hierop wordt de geschiedenis en moralistische begrippen uitgebeeld
er zijn tableaux vivants (levende schilderijen) rederijkers:
welvarende, opgeleide burgers die bij elkaar komen om de retorica te beoefenen en toneel te spelen.
kritiek op de actualiteit en de samenleving
1600 - ook niet-leden kunnen tegen betaling voorstellingen bezoeken -
Jan Vos:
- glazenier, schrijver, regisseur, regent van de schouwburg
- voorliefde voor spektakel en visueel effect
- ''het zien gaat voor het zeggen'' Aran en Titus:
- terreurspel
- waarschuwing: wraak leidt tot wederwraak. geef er niet aan toe, anders begin je een kettingreactie Renaissance in 17e eeuws toneel:
- Aristoteles' beschrijving van klassieke tragedie:
-5 delen met als afsluiting een verduidelijkend lied
- vooraanstaand persoon
- fatale gebeurtenissen door noodlot en vergissingen -
schuttersstuk: geschilderd groepsportret van de schutterij
schuttersgilde: verdedigen de stad,
eliten de Nachtwacht:
- voor in het clubhuis van de Amsterdamse schutters steeds meer invloed van Italiaanse Barok op Rembrandt: (Caravaggio) via zijn leermeester die even in Italie werkte
- licht-donker contrasten
-dynamiek en interactie tussen personen -
de Republiek en Spanje sluiten vrede Amsterdam is bevrijd van de hoge oorlogskosten en kan zich voluit op de wereldhandel storten De repuliek is eindelijk echt vrij en is op zoek naar een eigen identiteit. Ze vergelijken de vrede met de opstand van de Nederlandse Batavieren tegen de Romeinen om de strijd in een historisch perspectief te plaatsen
-
Amsterdam is op het hoogtepunt van zijn macht en verdient een representatief gebouw dat dit ondersteunt.
- in het economische en religieuze hart van de stad: bij de beurs en naast de Nieuwe kerk
- ontwerp: ongekende macht van Amsterdam gaat samen met vrede
- regels van de Romeinse Vitruvius:
- schoonheid: symmeterie en gulden snede
- functionaliteit: plaatsing zallen rond een openbare burgerzaal
- stevigheid: fundament met 13000 heipalen
- kennis van klassieke cultuur -
Dans: IT + FR: dans alleen in de hoven
EU: alleen mannen op toneel
NL: danseressen. toneel voor burgers
- Fransen na-apen -> rijke kooplieden nemen dansles om aanzien te verhogen schouwburg:
- tussendansen (toelichten verhaal) en slotballet
- aparte dansvoorstellingen (mythologisch/ allegorisch, met personificaties)
- muzikale begeleiding lucifer:
terreurspel
Jan Vos: slotballet
hoe lucifer uit de hemel valt en Eva verleid de appel te eten en ze met Adam uit het paradijs gejaard worden -
classisisme in het stadhuis:
- symboliseerd macht en vrede
- symmetrische gevels van hardsteen, benadrukt door pilasters
- horizontale banden om de verdiepingen
- Verd.1: ionische en korinthische pilasters
- Verd 2: korinthische pilasters
- Korinthisch staat voor macht (Vetruvius) timpaan
- Artus Quellininus -> beeldhouwwerk
-symbolische voorstellingen
damzijde: stedenmaagd met keizerskroon, vredestak en mythologische figuren
achterzijde: stedenmaagd met wereldbol en figuren uit de continenten. -
burgerzaal: helemaal in verhouding
grond: drie kaarten (marmer en brons)
korinthische pilasters symboliek:
beeldhouwwerken -> welvaart en roem
maagd -> Amsterdam
2 vrouwenfiguren -> wijsheid en kracht
putti - hoed bestuur, handel en welvaart vier elementen waaruit de wereld is opgebouwd:
Neptunes - water
Feniks - vuur
Cibele (romeinse moedergodin) - aarde
Juno (romeinse heerseres van de hemel) - lucht Amsterdammers zien hun stad als het centrum van het universum -
burgemeesterskamer:
- hart van het bestuurlijk centrum 2 schouwstukken:
-Ferdinand Bol & Govert Flink; schilderen over onomkoopbaarheid
- opdracht: onkreukbaarheid en soberheid basis van goed bestuur
- theatraal licht en kleur
- dynamische compositie vierschaar:
speciale rechtzaal voor doodvonnis
Quellinus: beeldhouwkunst klassieke verhalen rechtspraak -
in de 17e eeuw komt er in NL zieken- en bejaardenzorg, voornamelijk door het 'medemenselijkheid' van het protestantisme. wie in een huis wil wonen moet iets meebrengen (gordijn/lakens). Frans Hals:
schildert de 4 regentessen en de binnenmoeder van het oudemannenhuis.
aan hun houding zie je hun taak -
upgrade:
- diep toneel
- boog omlijst het toneel en scheidt het van het publiek
- op de Italiaanse manier: decor wisselingen ipv meerdere tonelen
- beschilderd achterscherm en coulissen zorgen voor diepte
- kabels, katrollen en contragewichten om de coulissen te kunnen wisselen
- special effects: vliegende engelen / vulkaanuitbarstingen
- alledaagse thema's
- de geschiedenis van de republiek
- klassieke thema's
- ballet -
muzieklessen horen tot de opleiding van de burgers
musici in dienst van de stad zijn verplicht les te geven aan het Collegium Musicum door drukpers worden veel muziekboeken verkocht en kunnen amateurs makkelijk thuis muziek spelen. bevatten muziek uit heel Europa Vermeer:
virginaalles (soort piano) in een burgerhuis
viola da gamba (soort cello) op de grond
spiegel -> liefde / wijsheid en zuiverheid
op de virginaal: 'muziek, metgezel van vreugde, medicijn tegen smart' (onbeantwoorde liefde?) -
genrestuk:
schilderij met een tafereel uit het dagelijks leven en vaak een verborgen morlistische boodschap het leven van de mens: waarschuwt voor gevolgen losbandigheid
- herberg die gedeeltelijk schuil gaat achter een gordijn
- oesters - erotiek
- verborgen boodschap
de luit met de bolle buik aan de muur staat voor wat er gebeurt na vrijen en overspel
jongetje met zeepbel en schedel - sterfelijkheid en dood een huishouden van Jan Steen: een levendige, rommelige, losbandige huishouding -
Willem III stadhouder-koning van de Republiek en Engeland
-
de Republiek verliest steeds meer aan macht
-
