Espainia 1902tik 1939ra

Monarkia konstituzionala(1902-1923)

Jun 30, 1876

1876ko Konstituzioak indarrean jarraitu zuen, eta turnsmoarui eusti zioten, baina alderdi politikoetako liderrak aldatuta. Alderdi kontserbadorean, Maurak ordezkatu zuen, berriz, Canalejas aritu zen.
1909.urtetik aurrera, Berrezarkuntzaren sistemak zenbait krisi izan zituen; Aste Tragikoa, 1917ko krisia eta Annualgo porrota.

Monarkia(1898ko krisia)

Apr 25, 1898

Espainiak porrota izan zuen gerra horretan, eta horren ondorioz, azken koloniak galdu zituen; Kuba, Filipinak eta Puerto Rico. Koloniaren galketaren arazoak; hauteskundeetan tranpak (Cacique), nazionalismoa eta 1898 porrotaren irteera. Ondorioz, Joaquin Costak erregenerazionismoa sortu zuen, bertan, erreformak proposatu zituen.

Erreformak

Dec 24, 1898

• Greba eskubidea.
• Legea hauteskundeak arautzen.
• Giltzarrapoen legea.

Bartzelonako Aste tragikoa, 1909an

Jul 26, 1909

Bartzelonan gertatu zen herri-matxinada da. Marokoko gerrarako tropetan herri-klaseko jendea soilik bidaltzeagatik gertatu zen, aberatsek ordaindu egiten baitzuten soldadutza ez egiteko.

1917ko krisia

Jul 24, 1917

Arazorik larriena izan zen. Urte horretan militarren protesta gertatu zen, diskrimizaioa zegoelako, bai eta politikan. Parlamentarioen biltzarrerako deia egin zuten Bartzelonan, konstituzio berri bat eskatzeko. Mugimendu sindikalak greba orokorreko deia egin zuen.

Annualgo porrota

Aug 9, 1921

Annualgo porrota Marokoko gerran gertatu zen. Armadaren zati batek, bere burua babesteko, boterea eskuratzea erabaki zuen. 1923an, Primo de Rivera jeneralak, erregearen baimenaz, estatu-kolpea eman zuen. Bertan, Marokoko gerra amaitu zen.

Diktadura (1923-1930)

Sep 13, 1923

Dikatdurak 1930era arte iraun zuen, 1920ko hamarkadan ekonomia-oparotasunari esker. Oposizio hori zela-eta, erregeak Primo de Rivera batabesteari utzi zion. Alfontso XIII.ak, beste gobernu bat eratzeko agindua eman zuen. Oso oposizio handia zegoen erregearen aurka, dikatduraren konplizetzat hartzen zutelako.
1930eko abuztuan, Donostiako ituna sinatu zuten.

II Errepublika

Apr 14, 1931

II Errepublika honetan 3 fase daukaguz:
- Biurteko Progesista (1931-33).
- Biurteko Kontserbadorea (1933-35).
- Fronte popularra 1936.

Sanjurjo jeneralaren estatu kolpea

Aug 10, 1932

BIURTEKO PROGESISTA
Sanjurjada, Sanjurjok eta beste militar batzuek antolatu zuten estatu kolpea da. Espainiako Bigarren Errepublikaren garai horretan ezkerra zegoen agintean. Eskuineko indarrek Manuel Azañaren gobernuaren erreformen kontra jotzen zuten eta, kasu batzuetan, Errepublika beraren aurka ere bai. 1932an eman zuten lehen abisua, Sanjurjada izenekoa. Sanjurjo jenerala, Sevillan matxinatu zen armada.

Biurteko Kontserbadorea (1933-35)

Mar 4, 1933

Azañak dimititu egin zuen, eta hauteskundeetarako deia egin zuen. Eskuineko alderdiak elkartuta aurkeztu ziren hauteskundeetara, CEDA (Eskuin Autonomoen Espainiako Konfederazioa) izeneko blokean. Gil Robles zen burua.

Casas Viejas

Jan 11, 1934

BIURTEKO PROGRESISTA
1933ko urtarrilaren 11n, anarkista talde batek komunismo libertarioa ezarri nahi zutela-eta, iraultza piztu zen Casas Viejasen. Batzorde bat izendatu zuten gorteetan Casas Viejasen gertatutakoa argitzeko. Martxorako fusilatuak izan ziren.

Arazoak

Oct 19, 1934

Biurteko Kontserbadorean arazoak zeuden:
- Ustelkeria: Madrilgo mugimenduak porrot egin zuen. Gobernua soldaduengana kuarteleratu zuen eta gelditu zuen buruzagi nagusi sozialista eta komunistara.

• Asturiasko iraultza 1934: CEDAko gobernuaren aurkako matxinada moduan hasi zen eta denbora laburrean indar eta botere handia lortu zituen.
• Katalunia: Gaztela eta Leongo hiriak garrantzi handia izan zuten gertakizun honetan. Kataluniako Errepublika bat aldarrikatu zuten Lluís Companysek.

Fronte Popularra 1936

Jul 12, 1936

Espainiako II. Errepublika garaian, 1936ko hauteskundeetan ezkerreko alderdiek Fronte Popularra izeneko koalizioa osatu zuten. Horrela hauteskundeak irabazi ahal izan zizkieten bananduta aurkeztu ziren eskuindar alderdiei. 1936ko uztailaren 12an eskuineko pistolariek Castillo teniente ezkertiar ezaguna erail zuten. Calvo Sotelo erail zuten, eskuineko burua.
1936ko uztailaren 17an matxinatu ziren, Franco generalak zuzenduta.

Uztailak 18ko Estatu-kolpea

Jul 12, 1936

Kolpe militarra jo zutenez uste zuten azkar garaituko zutela Fronte Popularrararen gobernua, baina ez zen horrela gertatu.
Afrikako armadaren matxinadak penintsulan jarraipena izan zuen 1936ko uztailaren 18an. Estatu kolpeak Espainia bi eremutan banatu zuen.

Gerra Zibila

Jul 17, 1936

Nazionalak Gaztela-Mantxaren eta Gaztela eta Leonen zati handiena, Galizia, Caceres, mendebaldeko Andaluzia zati bat, Nafarroa, Balearrak eta Kanariak hartzen zituen.Espainiako Gerra Zibila 1936 eta 1939 urteen artean Espainian, Hego Euskal Herria barne, jazotako gerra izan zen.
Espainiako armadako militar batzuek Bigarren Errepublikako gobernu demokratikoaren aurka eginiko estatu kolpe batez hasi zen.

Gerra Zibilaren kausak

Jul 17, 1936

-1936ko otsailaren hauteskundeetako indarrak oso polarizatuta azaldu ziren, eta Herriko Frontearen garaipenak oraindik gehiago erradikalizatu zuten.
-Jabeek erreforma ikusten zuten kezkarekin.
-FET y de las JONS.
-Herri-miliziak.

Gerraren bilakaera

Nov 23, 1936

Madrilgo erasoaldia 1936ko udazkenean hasi zen, eta urte horretako negu osoan jarraitu zuten. Errepublikako gobernuak hiriburutik alde egin zuen.

Iparraldeko frontea (1937ko apirila-urria)

Apr 26, 1937

Francoren tropak iparraldeko frontera joan ziren, Bizkaiko golkoko eskualdeetako industria-eremuak berenganatzeko. 1937ko apirilaren 26an, alemaniarren hegazkinek Gernika bonbardeatu zuten. Abuztuan, Santader eta Asturias ere berenganatu zituzten.

Gerraren amaiera (1937ko urria-1939ko apirila)

Apr 1, 1939

Errepublikaren porrota 1938ko udazkenetik hurrengo urteko udaberrira bitarte gertatu zen. Nazionalek aurrera egin zuten Kataluniarantz, ia oposizioarik gabe, eta 1939ko urtarrilean, Bartzelona hartu zuten. Urte horretako martxoan, frankistak Madrilen sartu ziren eta gerra amaitu zen.