-
10 BCE
PALEOLITOA
Gizarte nomanak;
- janariaren bila toki batetik bestera.
- leizeetan bizi.
- sua menderatu
- arrantzaleak eta ehiztariak
- harrizko, hezurrezko, egurrezko tresnak -
3 BCE
METAL AROA
Metalurgia asmatu zuten hasi zen, eta idazkera asmatzean historiaurrea bukatuta historiako aldian sartzearekin batera amaitu zen:
1.Kobrea
2.Brontzea
3.Burdin Aroa
Asmakizunen Aroa: Gurpila gauzak transportatzeko haize ohiala eta goldea.
Herrixketatik hirietara mugitu
Hildakoak omendu -
2
NEOLITOAREN IRAULTZA
- Nekazaritza eta Abeltzaintzaren Agerpena
- Sinismenak eta Artea
- Gizarte Sedentarioa Lurra lantzeko eta landatutakoa zaintzeko bizilekua finkatu zuten.
- Herrixkak: ibaietatik gertu beren lurzoruak ureztatzeko finkatu zuten.
- Espezializazioa: lan desberdin sortu ziren ( Soroak landu eta Ganadua zaindu.
-
4
ANTZINAROA 4.0
- Europako eta inguruko lurraldeetako historiako garai bat.
- Idazkera sortzen den unetik hasita erromatar imperioa erortzen den arteraino edo erdi aroraino.
- Hiriak sortu eta angite politikoak antolaturiko erlijioak eta gizarteko klaseen arteko banaketa.
- ANTZINAROKO ZIBILIZAZIO HANDIAK NESOPOTAMIA EGIPZIARRAK ERROMATARRAK
-
6
GREZIARRAK 4.2
DEMOKRAZIA asmatu omen zen
GREZIAR ARKAIKOA: Duela 40000 urte edo brontze aroan garatu.
Merkataritza harremanak zabaldu mediterranioaren ekialdean eta europako lehen hiriak sortu eta jauregi bikainak eraiki zituzten. -
50
MESOPOTAMIA 4.1
- Gaur egun ekialde hurbila deintzen dugun lekuan zegoena: Irak, Siria, Turkia, Iran.
- Zenbait sibilizazio edo kultura garrantzitzu: Asiriarak , Sumentarrak, Babilionarrak eta Persiarrak.
- Imperio zabalak eratu
- Idazkera, aritmetika, Geometria eta literatura landu situzten lehen herriak.
-
70
GREZIA
GREZIA KLASIKOA:
K.a. 500. urte inguruan asi zen eta K.a. 330. urtera arte iraun.
Atenas zen hirietatik indartsuena, baia Esparta hiria ere oso importantea zen.
Persiako imperioaren ibasioari aurre egin eta irabazi zuten, ondoren greziarrek kolonia zabaldu mediterraneo osoan.
Kulturak, Arteak, eta zientziak garapen oso nabarmena antzinako gresiaren asken aroari garai helenistikoa deitzen zaio.
Alexandroa handiak greziako lurralde gehienak konkistatu eta grezia bere agintepean. -
80
GREZIAR INPERIOAREN GAINBEHERA
K.a.200. urte lehenago, erromatarrek greziako hiri eta lurralde gehienak konkistatu
Baina erromatarrek bere ganatu egin zituzten greziar zibilizazio eta kulturako gauza asko.
Ondorioz, antzinako greziarren kultura gaur egungo munduraino iritzi da erromataren bitartez. -
90
ERROMATARRAK
Antzinako erromak antzinaroan erromatar imperioak izan zuen historia eta garapenari egiten dio erreferentzia.
Antzinako erromak hiru aro nagusi:
- Monarkia ( agintea pertsona batek)
- Errepublika
- Imperioa ( hemen ere agintea pertsona baten esku zegoen, baina imperioaren hedadura askos zabalogoa zen; koloniak. -
90
ERROMATAR IMPERIOAREN DEKADENTZIA
Erromaren gainbera erromatar imperioaren bukaera izan zen,
Atzerriko ( germanikoek) nazioek sarraldi bortitzak gauzatu.
Kristautasuna inperioko erlijhio ofiziala bihurtu zen.
476. urtean desagertu zen erromako imperioa. -
100
ANTZINAROA IBERIAR PENINTSULAN
- Tartessostarrak: Penintsulako hego mendebaldean bizi ziren. gualdakibir ibaiaren inguruan, astarna gutzi utzi susten greziarrek haiekin salerosketan aritzen zirela esaten zutelako ezagutzen dugu.
- Zeltak: Penintsulako iparraldean eta ipar-mendebaldean bizi. Abeltzaintzan, arrantzan, eta bilketan ibiltzen ziren. Nekazaritza eta merkataritza aldiz garrantzi txikia.
- Iberriarak: Penintsulako ekialdea eta hegoaldea artzen zuten.
-
200
ERDI AROA (8.0)
GERMANIAR HERRIAK
Antzinaroaren eta Aro Modernoaren arteko garaia da.
1.000 urte inguru iraun zuen.
(Bisigodoak) -
300
ERDI AROA (8.1)
KARLOMAGNO:
Karlomagno izan zen, Franko izeneko herrien erregea zen.
-Europa kristatutu eta modernizatu zuen estrategi militar handi bat izateaz gainera, zientzien eta kulturaren sustatzailea ere izan zen.
-Hispainia musulmana konkistatu nahi zuen, baina porrot egin zuen ahalgin horretan. -
400
ERDI AROA (8.3)
FEUDALISMOA
Feudalismoa Erdi Aroko Europan indarrean egon zen sistema politiko, ekonomiko eta sozial bat zen, gutxi gorabehera IX. eta XV. -mendeen artean iraun zuena
Lurraren jabetzan oinarrituta zegoen; erreinuko lur guztia Erregearena zen.Beheko aldean, gizon libreak eta jopuak zeuden,
jaunen lurrak ere landu behar izaten zuten.
Lurra nobleen esku zegoen, maiorazkoak edo seme nagusiak jasotzen zuela jabetza guztia aita hiltzen zenean.
Jopu eta bilaukak ziren gizarteko klaserik probeena.
. -
500
ERDI AROA
ERROMANIKOA GOTIKOA
Erromanikoa: XI. mendetik aurrera, arte-estilo barria hedatu zan Mendebaldeko europa osoan zehar,( Erromanikoa)
- Erlijiotasuba da.
Zubiak eta gazteluak ere beste ezaugarri bat ( Sinboloen) erabilera. Altura txikiko eraikinak, horma lodiak eta sendoak, lehioak txikiak, berza barnekoaldean illuna.Sabia eusteko zutabeak erabiltzen dituzte.
Gotikoa: arte gotikoa
- Gotikoa mendebaldeko europan geratu zen XIII mendearen bukaera arte.
- Helburu erlijiosoa eta ez erlijiosoa: -
Jan 1, 700
ARO MODERNOA (9.1)
GIZARTEA ,EKONIMIA ,HUMANISMOA
GIZARTEA
Aro Modernoa Europako jendea bi taldetan banatuta daude:
PRIBILEGIATUAK: ez zutela ezergaitik ordaintzen eta lur gehienen jabeak ziren.
EZ-PRIBILEGIATUAK Soldatu arruntak ziren.Hauek bai ordaindu behar zituztela ( errenta) ere ordaindu behar zituzten lurren jabee
EKONOMIA
-Europako ekonomiaren oinarria nekazaritza zan. Aro Modernoan Eskulangintzak eta merkataritzak garapen handia izan zuten.
Askotan goseteak gertatzen ziren, -
Jan 1, 800
ARO MODERNOA (9.2)
AURRERAPEN TEKNOLOGIKOAK
Zientzia eta teknologia aurrerapen handiak egon ziren garai honetan. Nabigazio teknikak, mapa, teleskopioak-itsasontzi hobeak
PIZKUNDEA ETA ERRENAZIMENDUA
Leonardo da Vinci (1452-1519) " Errenaziomentuko gizona"
Buonarroti (1475-1564) Michelangelo Errenaziomentuko eskulture, margolari, arkitekto eta olerkari ospetsu bat izan zen.
Rafael (1483-1520) Pizkundeko margolari eta arkitekto bikain bat izan zan. -
Jan 1, 900
ARO MODERNOA (9.2)
KONKISTAK ETA KOLONIZAZIOAK
INKAK,AZTEKAK ETA MAIAK
KONKISTAK ETA KOLONIZAZIOAK:
XV. mendearen bukaeratik XIX. mendera arte geratu zen.
Europako lurraldeak konkistatu eta menderatzen sistema kolonialak ezarri zituzten.
Amerikako inperio handiak, inkena eta aztekena desagertu egin ziren.
Potentzia kolonialek europar hizkuntzak batik bat (gaztelania, inglesa eta portugesa) erabiltzera behartu ziztuzten.
Hauek ziren garrantzitsuenak: Seriak, Apatxeak, Mohikanoak, Navajoak... -
Jan 1, 1000
HISTORIA GARAIKIDEA (10.1)
IRAULTZEN AROA (17899-1848)
XVIII. Mendearen bukaeran erresuma batuan jaioa.
Aldaketaren motorra ehungintza, burdina ekoizteko tekniken garapena eta ikatzaren erabilera. Ubide nabigagari andana egitean errepideak hobetzen eta merkataritza suspertu.
Baina industrian eta merkataritzan aldaketa horiek izan zitezen
FRANTZIAKO IRAULTZA
Antzinako Erregimeneren amaiera ekarri zuen, ilustratuen ideIak oinarri hartuta krisialdi ekonomikoaren aurrean egitura politikoa aldatzen saiatu ziren iraultzaileak. -
HISTORIA GARAIKIDEA (10.2)
LIBERALISMOA, SOZIALISMOA ETA NAZIONALISMOA
INPERIOEN AROA; KAPITALISMOA
LIBERALISMOA:
Liberalismoa askatasun indibidualak botere kolektiboaren mugatzea bultzatzen duen pentsamedu edo korrente filosoko sozial, ekonomiko nahiz politikoa da.
SOZIALISMOA:
Sozialismosa pentsamendu mugimendu edo doktrina politiko sozial eta eonomiko bat da; gizarteko klase apalen alde egitea bilatzen du
NAZIONALISMOA:
Nazionalismoa nazio edo egitate nazionala Frantziako iraultzearein batera XIX. mendean hedatu zen. -
HISTORIA GARAIKIDEA (10.3)
INPERIALISMOA
Inperalismoa beste harri batzuk menperatuz menperatzea lurraldezkoa (Kolonialismoa) kulturala edo-eta ekonomikoizan daiteke.
- Harremana asimetrikoa da, patroi komun bakarra bereganatuz.
- Deskolonizazio koloniek zein protektoratuek lortutako metropoliarekin menpekotasunaren galera-prozesua da.
- Independentziarkin, beste estatu batekin bat eginda edo "asoziazio askeko" estatusa adostuta erdiesten da deskoloniazioa. -
HISTORIA GARAIKIDEA (10.4)
XX.MENDEA
GERRA HOTZA
BERLINGO HARRESIA
Berlingo Harresia:
- Berlingo harresi ofizialki babeserako Harresi Antifaxista mendebaldeko Berlin ekialdeko Berlindik eta inguruko ekiladeko Alemania lurraldetatik isoluta zuen 150kilometroko inguruko harresi bat izan zen.
GERRA HOTZA
- Gerra hotza bigarren mundu gerran ondoren estatu batuak eta sobietar batasunak garairi deritzo.
Bi modelo ekonomiko, sozial eta politikoren arteko gatazka izan zen -
HISTORIA GARAIKIDEA (10.5)
FEMINISMOA
Historia tradizionala kritikatzen den eta mugimendu feminista emakumeen historiak emakumeen papera berrezkuratzen gain, genero ikuspegitik tratatzen du.
Desberdintasunak eta zapalkuntza eragin dituzten arrazoi historikoak aztertzea
