HISTORIA

INGALATERRA ETA ESKOZIAREN BATASUNA : BRITAIN HANDIA

1707

1707ko Batasun Agiria Ingalaterrako Erresuma (jada Gales barnean zegoen) eta Eskoziako Erresumaren bategitea ahalbideratu zuten Bi Batasun Agirik osatu zuten.Ingalaterrako Legebiltzarrak Eskoziarekin Bategitea onartu zuen, 1707ko uztailaren 22an Batasun Agiria indarrean sartu eta Britainia Handiko Erresuma sortu zen eta Ingalaterra, Gales eta Eskozia monarkia bakar baten pean gelditu ziren.

UTRECHE -KO ITUNA

1713

Hitzarmen-sail bat izan zen, Espainiako Ondorengotza Gerrari amaiera eman ziona. Horrezkero Espainak zenbait lurralde galdu zituen: ( Menorca...). Filipe V.a Espainiako eta Ameriketako kolonietako errege izatea onartu zen Utrechteko Itunean eta Utrechteko Bakeak Britainia Handiari ekarri zion onurarik handiena.

FELIPE V.AK ESPAINAKO ERRET - AKADEMIAREN SORRERA...

1714

FRANTZIAKO LUIS XIV. HIL

1715

1715eko abuztuaren 10ean, ehiza baten ondoren, Luis XIV.a heriotzara eramango duen gainbehera fisikoa hasten da, hirurogeita hamabi urte errege igaro ondoren. Filmak bere oheratu gabeko egunak kontatzen ditu, medikuek, aristokratek eta morroiek inguratuta, bere finitateak harrituta.

ILUSTRAZIOA

Period: 1715 to 1808

Ilustrazioa edo Argien garaia, XVIII. mendeko Antzinako Erregimenaren printzipioak zalantzan ipini zituen korronte intelektuala izan zen.

D. DEFOE. ROBISON CRUSOE

1719

Ingelesez idatzitako lehenengo eleberritzat hartzen den liburua da, 1719an argitaratua. Fikziozko autobiografia gisa idatzia dago, irla desertu batean 28 urte pasatzen dituen naufrago ingeles batek kontatua.

SARRERA

1720

XVII. eta XVIII. mendeetako kultura higikundea izan zen, gizonaren funts eta oinarritzat arrazoia hartzen zuen. Ingalaterran hasi zen eta Frantzian, Alemanian eta Espainian ere mamitu zen. Eragin politikoa, zientifikoa, ekonomikoa eta soziala izan zuen. Euskal Herrian, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea da garai hartako emaitzarik nabarmenena.

PERTSIANAR GUTUNAK 1721

1721

Gizarte frantziarraren ikuspegi kritiko gogorra azaldu zuen.

D. DEFOE MOLL FLANDERS

1722

Defoek kazetari gisa lan egin ondoren idatzi zuen, eta handiko idazlea izan zen Robinson Crusoe idatzitako eleberriari esker 1719an.
Garai bateko drama semifolletinescoa, oso ondo girotua, emakume umezurtz baten ezbehar luzeak kontatzen dituena, inguruabar izugarriek bere gorputza mundu ezegonkor eta krudel batean bizirauteko saltzera behartuta.

LADY ROXANA

1724

Roxanan, Daniel Defoe-k bere senarrak egoera prekarioan utzi eta gosea eta pobrezia mehatxatuta dituen emakumearen abenturak eta ezbeharrak kontatzen ditu, munduko merkataritza zaharrenera dedikatu behar baitu.

OINARRI IDEOLOGIKOAK

1725

• Arrazoia ( bizitzaren alor guztietara eraman behar zela)
• Gizakia zen ilustrazioaren teorien erdigunea ( berezko eskubideak)
• Gizakia, ezagutzaren jabe zitekeela zioten ( garrantzi handia eman hezkuntzan
• Ilustratuen arabera, tolerantziak izan behar zuen

J. SWIFTEN GULLIVER-EN BIDAIAK J.

1726

Jonathan Swift idazle irlandarraren eleberria da. Liburua gizakiaren satira bat da, baita bidaien liburuen parodia ere. Liburu honek 4 zatitan edo 4 bidaietan hobeto esanda banatzen da.
- I. zatia: Lilliput-erako bidaia ( bere bizitzaren laburpena egiten baitu. Bidaiatzea asko gustatzen zitzaion sendagilea zen. )
- II. zatia: Brobdingnag-erako bidaia

- III. zatia: Laputa, Balnibarbi, Glubbdubdrib, Luggnagg eta Japoniarako bidaia
- IV. zatia: Houyhnhnm-en herrialderako bidaia

PENTSAMENDU ILUSTRATU BERRIAK

1730

Pentsalari ilustratuek ez zuten doktrina politiko homogeneorik egin eta ezin izan zituzten absolutismoaren oinarriak deuseztu.

1. VOLTAIRE: FILOSOFIA GUTUNAK

1734

Gutun filosofikoek (Ingalaterran 1727an eta 1728an egin zuen egonaldian), oraindik gaztaroko izpirituarekin, Voltairek bere bizitzan zehar borrokatuko dituen arazo guztiak planteatzen ditu. Lanaren 1734an argitaratzeak izugarrizko eskandalua eragin zuen: editorea atxilotu, egilearen atxiloketa agindu eta liburua publikoki erre zen Parlamentuaren aginduz.

EZAUGARRIAK (ilustrazioa)

1735

-Arrazionalismoa
-Enpirismoa
-Krintizismoa
-Ezagutzaren desioa
-Utopismoa
-Errefosmismoa
-Zoriontasuna

ARRAZOIA

1740

Arrazoia jakintzaren oinarri bakartzat jotzen zen. Beronek zientzia-pentsamendua garatzea errazten zuen.

Hezkuntzaren balioa

1745

Ilustrazioak garrantzi handia eman zien bai hezkuntzari bai zientzia esperimentalei, horren bidez gizateriak etengabeko garapena izan zezakeela uste baitzute.

GIZARTEA ETA EKONOMIA

1746

Ilustrazioaren ondare politikoa eta ideologikoa honako modu hauetan adieraz daiteke:
Ekonomia: Ilustrazioaren aldekoak bi eredu ekonomikoren artean daude banatuta, fisiokrazia eta liberalismo ekonomikoa, biak kritikatzen dituzte sistema merkantilista

POLITIKA

1746

Politikan laster botere banaketaren teoriara eramango duen despotismo ilustratua sortzen da eta Roussearekin eta sozialismo utopikoarekin indartsu bihurtuko den kontratu sozial baten kontzeptua agertzen da. Gizarte estamentala amaitu eta klase sozial berri bat sortzen da, burgesia, bere botere ekonomikoaz eta inpotentzia politikoaz jabetzen dena.

MONTESQUIEU LAN NAGUSIAK- Legeen Espirituaz

1748

1748- Legeen espirituaz Legeen espirituaz (1748) bere lan Nagusia da,Bi urte geroago, idazlan horri jansenistek eta jesuitek egindako kritikei erantzuteko, Legeen espirituaz defendatuz argitaratu zuen 1750.urtean. Ondorioz bere liburua debakatu zuten.

LITERATURA NEOKLASIKOA

Period: 1750 to 1800

XVIII. mendearen bigarren erdialdean eta XIX. mendearen hasieran Europan garatu zen mugimendu artistikoa izan zen. Barroko eta rokokoaren gehiegikerien aurkako erreakzioa izan zen, eta antzinate klasikoaren eta zibilizazio greko-erromatarraren oroimena izan zuen ardatza . Eredu klasikoak kopiatzen ziren, oso era zehatzean aztertuz. Printzipio nagusiaren muina, arrazoia sentimenduari gailentzean zetzan.

LUIS XV.AREN MENDEA

1751

Louis XIV mendea Voltaire filosofo, historialari, poeta eta idazle frantziarrak idatzi zuen 1751. urtean.
Luis XIV.aren erregealdiko narrazio inpartziala eta errealista baino gehiago, Voltairek Eguzkiaren erregearen figura nagusi den garaiko eta haren inguruan bildu ziren aparteko konstelazioen, zorioneko jeneralen eta aparteko idazleen aparteko konstelazioa idatzi zuen.

ENTZIKLOPEDIAREN LEHEN ALEA

1751

Entziklopedia giza jakintzaren bilduma bat da. Jean-Jacques Rousseau, Voltaire eta Montesquieu idazle eta filosofoak aritu ziren entziklopedia hartan lanean, eta Frantziako Iraultzaren ideologia oinarri nagusia izan zen entziklopedismoa ekarri zuen.
Diderot eta D’Alembert-ek, giza ezagupenen laburpen gisa aurkeztu zuten, horietan “arte mekanikoak” eta “arte liberalak” barne sartzen zirela.

D´ALEMBERT: FILOSOFIA OSAGARRIAK

1759

Mendeko Frantziako Ilustrazioaren ordezkari bat, filosofoa eta matematikaria. ... Filosofian, D'Alembert sentsualismoaren eta ideia kartziarren teoria etsai baten aldekoa zen.

1.2 VOLTAIRE: KANDIDO

1759

Cándido Ilustrazioaren Aroko arte narratiboaren pieza ukaezina da. Mundua paradisua dela uste duen baikor bati buruz ikasteko eleberria, errealitatea ukatzeaz arduratzen den arren.
- Karlos III. Espainiako errege
 

EZAUGARRIAK

1760

-Zientziaren metodologiaren hedapenak(Newton)
-Arrazionaltasunaren menpeko irizpideen bidez garatu behar zela pentsakera zuten
-Barokotik neoklasizismorako trantsizioa leuna izan zen, tartean eman zen barrokoaren-rokoko aldaeraren bidez.
-Argien filosofoak,Encyclopédieren egileak, gizartea aldatzen saiatu ziren
-Antzinateko moldetara itzultzea gai moralak eskatzen zitzaizkion Greziako eta Erromako Errepublikako historiari eta arte grekoerromatarretik abiaturik hizkera formal bat osatu nahi zen.

RAMEAUREN ILOBA

1761

Denis Diderot-ek egindako fikziozko elkarrizketa da, 1761-2 artean idatzia eta 1773-4an berrikusitakoa.
Parisko Régence kafetegian egindako topaketa ezohiko batek elkarrizketa bikain eta sinplea ematen du. Diderotek filosofo bat (Diderot bera ordezkari izan lezake) eta perdulario, musikari ezagun baten iloba, ikuspegi zinikoarekin biltzen du. Filosofoak gure hezkuntzak dakarren uniformetasun gogaikarria hautsi duelako nabarmentzen da

1. J.J. Rousseau: Eloisa berria

1761

"La nueva Eloísa", Rousseau harrigarriro ausartak maisulana batzen du bere filosofia politiko eta pedagogiko guztia, gizartearen, familia, gizon eta emakumeen inguruko ideia guztiak, maitasuna, zoriontasuna, erlijioa, laguntzen digutenak. ulertzea sortzen lagundu zuen mundu modernoa eta bizi garen mundu postmodernoa.

1.2 J.J. Rousseau: Emilio

1762

-Katalina II. Errusiako Enperatriza
- Gizakiak endekapen prozesu batera nola eramaten duen erakutsiko dugu, natura uztearen fruitua

1.3. VOLTAIRE: FILOSOFIA HIZTEGIA

1764

The reason of the alfabet Voltaire-ren lana da, 1764an argitaratua hiztegi filosofiko eramangarriaren izenburuarekin, bere egileak "Infamiaren" gerrarako makina gisa pentsatu zuena.
-Josulagunak Frantziatik kanporatu

ENTZIKLOPEDISTAK

1770

-Ilustrazioaren ideiak Europan eta Amerikan zehar hedatu ziren, gehienbat Entziklopediaren bidez, Frantzian argitaratuta eta Diderotek eta D´ Alembert- ek zuzendua. Egongelak, prensa ere Ilustrazioaren ideiak barreiatzeko bitartekoak izan ziren.-

MONTESQUIEU

1771

(1689-1755) Ilustrazio mugimenduko filosofo garrantzitsuenetakoa izan zen,botereen banaketaren teoría sortu zuen.
Gaur egungo gobernu modernoetan oinarrizkotzat jotzen dena eta munduan zehar konstituzioetan idatziz ziurtatzen dena.

MONTESQUIEU IDEOLOGIA

1771

Estatuaren botereen banaketa defendatzen zuen ( legegile, beterazle eta judiziala), nolabait, parlamentu ordezkagarri baten esku egon behar zuela, betearazleak erregearenean eta judizialak epaile independenteen esku.

D´Alembert

1772

Frantziako matematikaria, fisikaria eta filosofoa. zen Mugimendu ilustratuaren pertsonaia garrantzitsuenetako bat izan zen eta Denis Diderotekin batera Entziklopediaren egilea . Bere iritzian, zientziak oro gizateriaren aurrerapena lortzeko bidea ziren.

GOETHE: WETHER GAZTEA

1774

Werther alemaniar literaturako Sturm und Drang mugimenduko lan garrantzitsua dugu. Goethek, Friedich von Schiller-ekin batera, Weimarreko Mugimendu Klasikoa hasi aurretiko lan bakarrenetakoa da.

EEBB-k independentzia aldarrikatu

1776

EEBB-k independentzia aldarrikatu
Virginia estatuan Gizakiaren eskubideen adierazpena egiten dute. Gizakiaren eskubideen lehen adierzpen modernotzat hartzen da.

FRANTZIAR ELEBERRIA

1780

Frantzian filosofia ilustratua eta Europan zehar zabaldu zen, ideia arrazionalista eta erreformista berritzaileei esker. literaturara jo zuten beraien pentsamoldea zabaltzeko.Genero gehienak landu zituzten . Gogoeta, kritika eta satira baliatuz, gizartearen zutabe erlijioso eta politikoak eraitsi zituzten.
Voltaire, Montesquieu eta Rousseau nabarmendu ziren

VOLTAIRE

1781

(1694-1778). Pariseko notario baten semea zen. Garaiko politikan eragile izan zen. Bere lan filosofikoetan intolerantzia eta obskurantismoa kritikatu zituen. Voltaire filosofoaren, edo pentsalari ilustratuaren, eredua izan zen.

KANDIDO EDO BAIKORTASUNA

1782

Kandido edo baikortasuna-1759
Bere maisu lana izan baitzen. Lan horretan protagonistaren berezko onginahiak uneoro gizartearekin talka egiten du.
Lan honetan bere bizitzako ibilbidea idazten du. Arrazoi nabariak direla eta, ez da autobiografia bat. Hala ere, Cándido heroiaren bilakaera psikologikoa aztertzen bada eta bere egilearen bilakaerarekin alderatzen bada.

VOLTAIREN IDEOLOGIA

1782

Eskubide zibilak errespetatuko zituen monarkia sendo baten aldekoa zen. Adierazpen askatasunaren defendatzailen sustsua izan zen eta gogor salatu zituen fanatismia eta intolerantzia.

TOLERANTZIARI BURUZKO TRATATUA

1782

Tolerantziari buruzko tratatua- 1763
Voltaire filosofoaren, edo pentsalari ilustratuaren, eredua izan zen. Hiztegi filosofikoa idatzi zuen .1764an, baina horrez gain, opuskulu eta panfleto ugari idatzi zuen hamaika gairi buruz.
Voltairek erlijioen arteko tolerantzia gonbidatzen du, erlijioen fanatismoari gogor eraso, batez ere jesuitenen aurka.

ROUSSEAU ( 1712-1778)

1785

Rousseau izan zen Ilustrazioko disidente handia izan zen. Genevan jaio zen 1712an .La Enciclopedia lanean parte hartu zuen musikari buruzko artikuluak idazten, baina bere lehen lan filosofikoen arrakasta ondoren, Voltairekin eztabaidak izan zituen.Ilustrazio garaiko baikortasun eta aurrerabide giroan, hark gizartea, aurrerapena, arteak eta zientziak kritikatu eta mespretxatu zituen, arrazoian oinarritua, haiek gizakiaren ustelkeria eta gaitz guztien iturria zirela ondorioztatuz.

HELOISE BERRIA (1761)

1786

Heloise berria - 1761
Eleberri epistolar luzea da eta maitasuna eta eginbeharren arteko norgehiagoka kontatzen du. Sekulako arrakasta lortu zuen.

ROUSSEAUREN IDEOLOGIA

1786

Pertsonen berdintasuna eta askatasuna defendatu zituen. Gizakia berez zintzoa dela vaina gizarteak galbideratu egiten duela uste zuen. Subiranotasuna eta bizkidetzaren onurarako, akordio baten bidez herriak subiranotasun hori botere goren baten esku uzten duela.

EMILIO ( 1762)

1786

Emilio-1762
Eleberriaren eta hezkuntzarako tratatuaren arteko lana izan zen. Sekulako eragina izan zuen etorkizuneko pedagogian. Berrikuntza moduan, hezkuntza arrazionalismoaren mendean jarri, gizaki guztiei dagokiela adierazi eta gizaki eta mundu hobe baterako izan behar duela ezartzen du idazlanak, gizakiak berez dituen ontasunak aprobetxatuz

Frantziako iraultza 1.2

1789

Frantziako Iraultza.Gizakiaren eta hiritarrearen eskubideen adierazpena egiten dute, AEBkoa eredu hartuta.
G. Washington, EEBBko lehen lehendakari

FRANTZIAKO IRAULTZA

Period: 1789 to 1799

Gizakiaren eta hiritarriaren ekubideak adierazten dute.1789tik 1799ra bitartean Frantzian aldaketa azkar eta sakonak ekarri zituen prozesu sozial eta politikoa izan zen. 1789tik aurrera Frantzian eta bere kolonietan izandako asaldura sozial eta politiko sakona izan zen. Iraultzak monarkia garaitu zuen

Luis XVI.ari burua moztu Parisen

1793

Luisen ejekuzioa urtarrilaren 23 gertatu zen. Iraultza Frantzesaren ekitalde garrantzitsuena izan zen.
Hainbat arrazoirengatik izan zen; lehena da Frantziako monarkiak bere herria nobleziarentzako, eliza eta monarkia absolutuaren egoera berdina ustiatzen ari zelako. Iraultza lehertu zuen esaldi ospetsuena izan zen bere emaztea esan zuena: "si el pueblo frances no tenia ni pan para comer, entonces vayase a comer carne" eta horrek biztanlei haserretu egin zuen.

Napoleoneko boterea hartu Frantzian

1799

Frantziako iraultza amaitu ostean Napoleoneko boterea hartu Frantzian