LITERATURA

GONZALO DE BERCEO

Jan 1, 1198

1198-1264
Bere lanetan hainbat hitz euskeraz, honek esan nahi du euskera nahiko zabaldua zegoela eta garrantzi zuela

NAFARROAKO FORUA

Jan 1, 1237

Gizarte talde jasoek latina utzi eta zeregin berrietarako erromanikoa erabiltzen hasi zien Nafarroan, baina arauak gizarte euskaldun batean zeudenez askotan azaltzen zien euskara Nafarroako Foruan.

NAFARROAKO MONASTEGIAK

Jan 1, 1300

Nafarroako monastegietan Erdi Aroko euskararen ohiartzun ziren paperetan. Agiritegietan garaiko izen euskaldunak biltzen ziren. Hala ere monastegietako hizkuntza ofiziala latina zen.

EREDU EPIKOA

Period: Jan 1, 1400 to Dec 31, 1590

Kanta batzuk dira guduek abestuak gerren buruz:
- Atherratzeko anderea
- Mila Lasturkoaren heresia

BALADAK

Period: Jan 1, 1400 to Dec 31, 1799

XIV: euskal lurraldeen arteko mugak defendatzeko gerra giroak sortzendu tradizio literario bat ahozko formekin lotua, baladak.
Baladak (erromantze) gertaeren kontaketan oinarritzen zen. Gertaera historikoez gain asmaketak, sentimenduak eta elkarrizketan agertzen dira.
Oroimena zuten euskarri, eta metrika eta errima erabiltzen zen memorian gordetzen laguntzeko. Baladen hainbat bertsio zeuden , ahoz trasmizioaren eta eskualde bakoitzaren dialektoaren ondorioz.
Baladek orduko hiztegi, lexuko bizimo

GORTEKO GUTUNA

Dec 12, 1415

Erret Gortean euskerak garrantiza zuen, bertako ofizialak euskaldunak ziren sarritan., honen adibide funtzionarien arteko gutun bat euskaraz aurkitu zen.

BERNARD ETXEPARE

Jan 1, 1475

1475 jaio zen. Eiheralarreko erretore bilakatu. Biarnon espetxeratua. 1545ean Linguae Vasconum Primitiae liburua , euskarazko lehen liburua argitaratu zuen Bordelen. Euskal literaturako lehen idazlea. Liburuak 28 orrialde, behe nafarreraz idatzita dago eta ez dio jarraitzen Ernazimenduko kanonari. Garaziko hizkeraz idatzia. Helburua: erlijio lantzea, solastea, gozatzea eta kantatzea. Atalak: hitzaurrea, erlijioari , euskarari eta maitasunari buruzko bertsoak eta bertso autobiografikoa .

JOANNES LEIZARRAGA

Jan 1, 1506

Euskal idazle lapurtarra. Hasieran apaiz katoliko, baina geroago lanak itzultzera aritu zen. Itzulitako lanak: -Testamentu Berria: Itzulitako liburua da. Nafarroako erreginari zuzenduriko gomendiozko karta. -ABC: Itzulpen erlijioso bat da, protestanistei bideratua. Hiru aholku ematen ditu: praktikatu gehiago, ongi irakurri hasieratik ikasi beharra eta hitzak argi ahoskatu. Lanak 1571. urtean argitaratu ziren Arroxelan. Lanen helburua erreforma sustatzea eta hedatzea izan zen.

ESTEBAN DE GARIBAY

Mar 9, 1533

Latina eta grekoa ikasi zuen, nahiz eta Arrasaten bizi idazle moduan Espainara eta Portugalera bidaia. Hinbat lan idatzi zituen, gainera bibliotekaria zen. Bere lanetako bat Memorias: bi errefrau bilduma idatzi, baina biak desagertuta. 1854. Imprimatua izan zen, Garibayren errefrauak biltzen zituen. Letra XVII. mendekoa, baina beranduago egindako kopia da.

JOAN ZUMARRAGAKO

Dec 9, 1537

Mexikotik Durangora idatzitako eskutitzean Zumarragak Tabirako Muntxaraz dorrea gogoratzen du.

JOAN PEREZ DE LAZARRAGA

Jan 1, 1548

Dianea eta Koplak (1567.urtea): 2004.urtean Madrilgo liburutegi baten bere lana aurkitu zuen Borka Aginagalde dokumentalistak. Lanak 102 orrialde ditu, 45 kopletan banatua, hauetatik 9 gaztelaniaz.Jorge de Montemayor idazlearen lana jarraitzen du, Los Siete Libros de Diana (bi lanak ia-ia berdinak). Arabako euskalkian idatzia dago. Gaia maitasuna da, ahapaldi bakoitzean 4 bertso daude eta hoskidetasuna mantentzen du.

BELTRÁN DE SAUGUIS

Jan 1, 1560

-Jaurgainek lana aurkitu.
-Urquijok RIEV-en argitaratu.
-Nafarroako kontseilari izan zen jauntxoa.
-Bere lan poetikoa galdu, baina Errefrau bilduma egin zuen.
-1627 urtean hil.
-Errefrau hauteko asko, Oihenartek eta Lope de Isasik bildu geroago.

ERREFRAU BILDUMAK

Jan 1, 1596

Refranes y Sentencias comunes en Bascuence. 1596. urtean argitaratuta, Pedro Porralisen imprentan, autore ezezaguna, 64 orrialde eta 539 errefrau. Diccionario Trilingüen: 1596.urtean argitaratuta Iruñean, gaztelaniazko eta euskarazko errefrauak. Urquijok eta Lakarrek aztertu. XV.mendeko bandoen gatazkei erreferentzia. Bizkaieraz idatzita, gipuzkeraren eragina. Herrian bildutakoak eta idazleak itzulitakoak. Gaztelerazko hitz jokoak. Idazleak gaztelerazkoak ezagutu, itzuli eta bilduman sartu.

EREDU EPIKO-LIRIKOA

Period: Jan 1, 1600 to Dec 31, 1690

Elkarrizketaz emanak dira, ez pertsonak, lekuak eta garaiak ez dira zehatzak:
- Arrosa zurriaren azpian
- Brodatzen ari nintzen

EREDU LIRIKOA

Period: Jan 1, 1700 to Dec 31, 1799

Amodioari buruzko konta-poesiak dira elkarrizketa bidez agertuak.
- Intxauspeko alaba
- Txori erresiñula