-
1898ko HONDAMENDIA
Espainiak azken koloniak galdu zituen Kubako independentzia-mugimenduan, hau da, Kuba, Filipinak eta Puerto RIco galdu zituen. -
1917ko KRISIA
1917ko Espainiako Krisia espainiar historiografiak 1917ko urtean izandako zenbait gertaerari emandako izena da. Gertaera horiek borboitar monarkiaren berrezarkuntzaren sistema politikoa kolokan jarri zuten, nazioarteko ingurune gatazkatsu batean. Krisiak hiru arlo jo zituen bereziki: militarra, politikoa eta langileriarena. -
ITALIAKO HAUTESKUNDEAK
Mussolinik ez zituen nahi bezain beste aulki lortu hautoeskundeetan(1919-1921),honen ondorioz, boterea indarraren bitartez lortzea lortu zuen. -
ANNUALGO PORROTA
Marokoko gerran 10.000 soldadu baino gehiago hil ziren, eta ezkerreko oposizioak ikerketa eskatu zuen, erantzulea nor zen jakiteko. -
FAXISMO ETA NAZISMOA
-
ITALIA FAXISTA: mussolinik boterea eskuratzea
Lehen Mundu Gerraren ondoren,Italian krisi-egoera handia zegoen.Zorrak prezio-igoera eragin zuen,gainera,armadaren desmobilizazioaren ondorioz, langabezia hazi egin zen.
Horren ondorioz, gizarte-tentsioak areagotu ziren.Erdi-mailako eta goi-mailako klaseak herrialdean iraultza komunistak gertatzeko beldur izaten hasi ziren.Alderdi politiko tradizionalek ez zuten jakin egoera zail horri aurre egiten; eta biztanleriaren zati handi bat muturreko aldierdiaren alde jartzen hasi zen.. -
NAZISMOAREN IDEOLOGIA
- PENTSAMOLDE ARRAZISTA. Nazismoa, historiaren ikuspegi arrazista eta arraziala zuen. Hitlerren lehentasuna, arraza garbitasuna zen, “perfektuak” ez zirenak kartzelaratzen zituzten(judutarrak,homosexualak,buru elbarrituak ). Ondorioz, politika antisemita sistematikoa ezarri zen. Juduen egoera txarrera joaten zen ez zieten lanbideetan aritzen uzten, arioen eta juduen arteko harreman- sexualak debekatu ziren eta KRISTAL HAUTSIEN GAUEAN naziak milaka judu hil zituzten.
-
ITALIA FAXISTA: mussolinik boterea eskuratzea
Mussolinik aulki gutxi lortu zituen hauteskundean, hori dela-eta, boterea indarrez lortzea erabaki zuen. Horretarako, bere alderdiko kide asko bildu zituen eta Erromara joan ziren hor guztiak biltzeko; hau da, Erromarako Martxa. Bere helburua lortu zuen, Viktor Emanuel III.ak gobernua osotzeko aukera eman zion eta Mussolinik botere osoak lortu zituen. -
ESTATU KOLPEA
Estatu kolpea indarrean dagoen boterearen usurpazioari deritzo, pertsona talde baten partetik, nagusiki indar armatu matxinatuak edo gizarteko sektore haserreak, horretarako Estatuaren legezkotasuna bortxatuz.
Estatu kolpeak diktadura baten ezarpenarekin amaitzen dira nagusiki, baina hau ez da beti horrela. Definizioz, edozein gobernu motaren aurka egin daiteke, autoritarioa izan edo ez. Zentzu peioratiboan, ordea, diktaduraren bat ezartzeko saiakerak aipatzeko erabiltzen da. -
FAXISMOAREN EXAUGARRIAK
• Pentsamolde antidemokratikoa eta antikomunista zen.
• Buruzagia ahalguztiduna zen eta modu totalitarioan agintzen eta zuzentzen zuen, askatasuna deuseztatu egin zuten. ( Duce)
• Estatuak ekonomian parte hartzen zuen herrialde autozufizientea lortzeko.
• Estatuak gizartea menderatzen zuen. Hezkuntza eta komunikabideak ere kontrolatzen zituzten.
• Nazionalismo basatia eta espantsionista ezarri zuten. (oso gogorra eta konkistatu nahi duena)
• Indarkeria eta milistarismoa gurtzen zuten. -
HITLERREK BOTEREA ESKURATZEA
Ekonomia-krisiaren ondorio politikoak: Adolf Hitlerrek boterea nola lortu zuen ulertzeko, Alemaniako Lehen mundu gerran egon zen krisia ezinbestekoa da jakitea.
-Ezker muturreko taldeen ustez, erregimen berria oso moderatua zen.
Errusiakoaren antzeko erregimen komunista ezarri nahi zuten.
-Talde kontserbadoreen ustez, erregimen berria ez zen legitimoa. -
HITLERREK BOTEREA ESKURATZEA
Hitlerrek legez eskuratu zuen boterea:
• 1932.urtean, parlamenturako eta errepublikako presidentetzarako hauteskundeak egingo ziren.
• Parlamenturako hauteskundeetan, komunistek eta naziek jaso zituzten boto gehien.
• Hala ere, inork ez zuen lortu gehiengo osoa, eta horren ondorioz, alderdiek ezin zuten bakarrik gobernua eratu.
• Alderdi batek ere ez zuenez gehiengo argirik lortu, mariskalak erabaki behar zuen nor deituko zuen gobernua eratzera. -
NAZISMOAREN IDEOLOGIA
HITLERREN IDEIAK:
-Municheko estatu-kolpean porrot egitean, kartzelatu zuten eta bertan (NIRE BORROKA) izeneko liburua idatzi zuen.
-Liburuak FAXISMOAREN ezaugarriak zituen: buruzagia gurtzea, estatuaren nagusitasuna, indarkeria eta gazteria gorestea, baina BEREZKO EZAUGARRIAK bazituen ere: arrazismoa eta balio tradizionalak: emakumeak etxeaz eta seme-alabaz arduratu behar zutela soilik. -
HITLERREK BOTEREA ESKURATZEA
Oposizioaren desagerpena: • Naziek botere osoa eskuratu zuten. • Oposizioko alderdiak desegin zituen.Alderdi politiko eta sindikatu guztiak, alderdi nazia izan ezik, legez kanpo uzteko. • 1934.urtean, haren aurkari politikoak hiltzea agindu zuen, Labana Luzeen Gauadelakoan. • Hindenburg hil egin zen, eta Hitler Errepublikako presidente bihurtu zen. Hiru kargu garrantzitsuak eskuratu zituen: Estatu burua, gobernu burua eta alderdi legal bakarreko presidentea -
GERRARAKO BIDEA
1929ko krisiak ondorio politiko eta sozial larriak izan zituen. Japoniak, Italiak eta Alemaniak kanpo-politika erasotzaileak eta espantsionistak hasi zituzten, merkatuak eta oinarrizko lehengaiak kontrolatzeko. -
DIKTADOREAREN DIMISIOA
Primo de Riverak dimititu egin zuen babesik ez zuelako ikustean. -
JAPONIAK MANTXURIA INBADITU ZUEN
Protektoratu bat ezarri zuen: Mantxukuo.
Nazioen Elkarteak ezin izan zuen ibansioa galarazi, eta Japonia zigortzeko, erakunde horretatik bota zuten 1933. urtean. -
CASAS VIEJAS
Nekazal-matxinada bat izan zen cadizen. -
URRIKO IRAULTZA
Ezkerreko alderdiek gaizki hartu zuten CEDA alderdiko kideak gobernuko ministro izendatu izana, beraz boterea modo ez-demokratikoan lortzea erabaki zuten. -
ITALIAK ETIOPIA INBADITU
Lurralde kolonialak handitu nahian, Nazioen Elkarteak zigorrak ezarri zizkion Italiari, baina Italiak onartu ez zituenez, erakunde horretatik bota zuen handi bi urtera. -
ITALIAK ETIOPIA INBADITU
Lurralde kolonialak handitu nahian, Nazioen Elkarteak zigorrak ezarri zizkion Italiari, baina Italiak onartu ez zituenez, erakunde horretatik bota zuen handi bi urtera. -
FAXISMOEN ARTEKO LANKIDETZA
Italiaren eta Alemaniaren arteko harremanak indartu egin ziren, 1936ko uztailean Espainiako Gerra Zibila hasi zenean. Potentzia biek babestu zuten altxatutako bandoa, eta horrek lankidetza-politika areagotu zen. Horren ondorioz, Erroma-Berlin Ardatza sortu zen.
Azaroan, Hitlerrek Antikomintern Ituna sinatu zuen. -
FRONTE POPULARRA
spainiako II. Errepublika garaian, 1936ko hauteskundeetan ezkerreko alderdiek Fronte Popularra izeneko koalizioa osatu zuten.Horrela hauteskundeak irabazi ahal izan zizkieten bananduta aurkeztu ziren eskuindar alderdiei.Espainiako garai hartako biztanleriaren polarizazioaren erakusgai izan ziren hauteskundeok,ezkerrak botu kopuru txikiaz garaitu baitzituen eskuindar alderdiak. -
IPARRALDEKO FRONTEA
Francoren tropak iparraldeko frontera eraso egin zuten Alemaniarren laguntzarekin, eta herri batzuk bonbardeatu zituzten. -
BARETZE-POLITIKAREN PORROTA
Laguntza horien bidez, Alemaniak espantsio-prozesua hasi zuen Europan.
Europako potentziek Alemaniaren eskakizun guztiak onartu zituzten, beste gerra bat piztu ez zedin. Horregaitik esaten da hain zuzen, baretze-politika egin zutela. -
BIGARREN MUNDU GERRA
Alemaniaren espantsio-politikak, azkenean, Bigarren Mundu Gerra eragin zuen. Nazioen Elkartea eta Europako potentzien baretze-politka geldiarazten saiatu ziren, baina ez zuten lortu. -
ALEMANIAREN OFENTSIBA
- eta 1941. urteetan, Ardatzeko herrialdeek konkista izugarriak egin zituzten. Bazirudien munduak haien mende erori behar zuela.
-
GERRAREN ERAGILEA: POLONIAREN INBASIOA
Hitlerrek beste lurralde bat ere nahi zuen: Polonia.
Alemaniak ez zuen inoiz onartu Posen galtzea, ezta Danzig-en arazoa ere. Britainia Handiak laguntza.itun bat sinatu zuen Poloniarekin 1939ko abuztuan, Poloniaren independentzia bermatzeko.
Inbasioa prestatzeko, Alemaniak ez erasotzeko ezkutuko itun bat sinatu zuen SESBekin. -
MENDEBALDEKO FRONTEA
Alemaniako armadak hilabete batean inbaditu zuen Polinia.
Eraso horren ondoren, Hitlerrrek Danimarka eta Norvegia inbaditu zituen, eta maiatzean, Frantziaren aurkako erasoa jo zuen.
Ekainean, alemaniarrek Paris okupatu zuten. Frantziaren porrotaren eragine, Chamberlaine dimititu zuen, eta Winston Churchillek hartu zuen haren lekua. -
EKIALDEKO FRONTEA
Hitlerrek SESB inbaditzeko erabaki zuen, komunismoa etsai nagusitzat baitzeukan. 1941eko ekainaren 22an, alemaniarrek SESB inbaditu zuten, hiru milioi soldadu baino gehiagoko armada bat erabiliz. -
OZEANO BAREKO GERRA
Japonia zen Ozean Bareko potentzia nagusia. Enperadorea irudi sinbolikoa zen, eta militar talde batek kontrolatzen zuen gobernua, Tojo jeneralaren zuzendaritzapean.
1941eko abenduaren 7an, Japoniako flotak Pearl Harborri eraso zion, AEBek Ozeano Barean zuen base militar bati. -
TOTALITARISMOEN ORDENA BERRIA
Ardatzaren ofentsiben ondoren, Ekialdeko eta Erdialdeko Europa osoa Alemaniaren interesen mende geratu zen. Okupatutako lurraldeeetan, gobernu naziak esplotazio ekonomikoa eta errepresio politikoa ezarri zituen. -
URTE ERABAKIGARRIA
Urte horretan, zenbait porroten ondorioz, gerraren norabidea aldatu egin zen: Stalingrad, Alamein eta Midway. -
ALIATUEN KONTRAERASOAK
Errusian Alemaniak, Kursk-eko guduan porrot.
Alemania defentsiban.
Aliatuek Italiako inbasioa.
Erregeak Mussolini bota eta Badoglio jarri.
Alemaniaren aliatuak montecasinon geratu.
Italiako iparraldea estatu faxista Mussoliniren menpean.
Ozeano Barean aliatuek japoniarrak gelditu Guadalcanaleko guduan.Bi helburu: Aurrera egitea eta base militarrak sortzea. -
ALIATUEN AZKEN OFENTSIBAK
Normandiako lehorreratzea hasi 1944an Frantzian.
Aliatuak mendebaldean frontea irekitzen Berlinera errusiarrak baino lehen heltzeko.
Alemaniarren defentsak apurtu eta Paris askatu abuztuaren 26an.
Aliatuek Alemaniako hirien aurkako bonbardaketa estrategikoak.
Sobietarrek beste ofentsiba baten Berlin inguratu.
1945eko apirilaren 30 Hitler suizidatu.
Maiatzaren 2an Berlinen konkista. AEB-k Iwo Jima eta Okinawa uharteak okupatu.
Japoniako armadak hiltzeko agindua. -
BAKEAREN ANTOLAKETA
Bake konferentziak: Yalta eta Potsdam. Gerran gertatutakoa azaltzeko eta estrategiak eta bake baldintzak adosteko egin.
Yaltako konferentzia: 1945eko otsailean.Stalin, Roosvelt eta Churchill. Ekialdean hauteskunde libre eta demokratikoak egitea erabaki.Alemania lau zatitan banatzea eta zati bakoitza batek kontrolatu. Nazio Batuen Erakundea sortzea.
Potsdamgo konferentzia: 1945eko uztailean. Aliatuen aurkako desadostasunak.Stalinek, ezarritako mugak gainditzea nahi. -
GERRAREN-ONDORIOAK
Galera-ekonomikoak: odamen material handia. Komunikabide-sarea desagertu.
Petrolioa urria eta industria ekoizpena lehengoaren bostena.
36.
Bi erakunde sortu: - Nazioarteko Diru Funtsa - Nazioarteko Berreraikuntza eta Garapenerako Bankua.
Helburua: ekonomia berreraitzen lagundu eta munduko finantza-sistema berria sortu. -
GERRAREN ONDORIOAK
Aldaketa politikoak: Europako potentziek indarra galdu.
- SESB eta AEB munduko potentzia indartsuenak bilakatu.
-Sobietarren eta Amerikarren arteko tirabirek gerra hotza eragin. -
LURRALDE-ALDAKETAK
Alemania AEB, BH, Frantzia eta SEBS-en artean banatu. Alemaniak Ekialdeko Prusiaren hegoaldea, Pomerania eta Silezia Poloniari eman. Alemania lau lurraldetan banatu zen.
Parisko bakean SEBS-ek Poloniako ekialdea, Baltikoko estatuak eta gainerako Prusia hartu. Hungariak mugak berreskuratu. Italiak dodekanesoko koloniak eta Istria galdu zuen. -
NAZIO BATUEN ERAKUNDEA
Aliatuek sortutako erakundea.
4 helburu: - Pertsonen eskubideak babestu - Bakeari eustea - Herrien determinazio librea - Herrien arteko lankidetza. -
GERRAREN ONDORIOAK
Hildakoen eta kontzientzien krisia. 60 milioitik gorako hildakoak, 35 milioi zauritu eta 3 milioi desagertu ziren. Bizirik iraundakoak krisi morala jasan.Nazien kontzentrazio esparruak aurkitu.
34. Sarraskitze- eta genozidio-politikaren ondorioz 6 milioi judu hil ziren. Zibilak sarraskitzeko taktika militarrak (bonba atomikoa). -
HITLER ALEMANIAKO KANTZILER HAUTATU ZUTEN
Hitlerren politikaren oinarriak Versaillesko ituna baztertzea, lurraldearen mugak edatzea eta berrarmatzea ziren.
Eta bere programa aplikatzen hasi zen: 1933koko urrian, Alemaniak Nazioen Elkartea uztea erabaki zuen; 1935eko urtarrilean, Sarre berreskuratu zuen, errederendum bat egin ondoren, eta 1936ko martxoan, Hitlerrek Renania eskualdea militartzea erabaki zuen.
