-
Het bestuur van alle 17 gewesten van de Nederlanden komt in de loop van de 16e eeuw in de handen van Karel V. In de Nederlanden bloeit de handel en nijverheid:
toenemende verstedelijking
Karel V wil zijn gezag meer centraliseren en stelt Collaterale Raden in (zie tijdlijn)
stevige machtspositie stedelijke burgerij:
in ruil voor belasting aan vorst, breidden steden hun privileges
verder uit -
Tijdens deze bijeenkomst van alle Duitse vorstendommen krijgt Luther de kans zijn mening over het geloof te herzien, maar hij houdt vast aan zijn standpunt (leer) en gaat in ballingschap (verbanning) bij een hem gunstig gezinde Duitse vorst.
Steeds meer Duitse edelen zijn het met Luthers opvattingen eens en keren zich af van de kerk. Gevolg: splitsing in christelijke kerk in West-Europa. Nu katholieke kerk met aan het hoofd de paus en de protestantse kerk onder invloed van diverse hervormers -
Deze raden geven advies aan de vorst Karel V. Ze nemen functies over die lange tijd toegewezen waren aan de adel in de Nederlanden. Nu voert Karel V een centralisatiepolitiek en heeft hij op deze manier meer invloed. De Nederlandse edelen zien hierin een bedreiging voor hun eigen inspraak en privileges die zijn van oudsher hebben.
- Raad van State = buitenl. politiek en oorlogsvoering
- Geheime Raad = binnenl. aangelegenheden en rechtspraak/justitie
- Raad van Financiën = overheidsfinanciën -
De protestanten maken gebruik van de nieuwe media: pamflet en boeken, mogelijk gemaakt door de boekdrukkunst. De bloedplakkaten verbieden de verspreiding van ketterse boeken en afbeeldingen. Op het helpen van ketters staat de doodstraf.
Dit is een van de eerste voorbeelden van onderdrukking door de Spaanse machthebbers van protestantisme, een van de belangrijkste oorzaken voor de latere conflicten tussen Spanje en de Nederlanden. -
In Duitse Rijk gesloten waardoor Duitse vorsten voortaan zelf de geloofszaken in hun eigen vorstendom mogen bepalen. Karel V ziet deze vrede als een persoonlijke nederlaag, omdat hij het katholieke geloof niet voor alle vorstendommen in het Duitse Rijk heeft kunnen waarborgen.
Hierna treed Karel V af en wordt hij opgevolgd door zijn zoon Filips 2 -
(leer standpunt Calvijn en verschil met Luther)
Het Spaanse bestuur in de Nederlanden treedt zeer streng op tegen Calvinistische ketters en gebruikt daarbij veel geweld. Met dit schrift ( gericht aan landvoogdes Margaretha van Parma) verzoeken ze om ketterwetgeving en kettervervolgingen in de Nederlanden op te heffen.gevolg: tijdelijk einde aan kettervervolging
gevolg: hagenpreken (leer) en meer calvinistische activiteit
toppunt: Beeldenstorm (leer) -
Filips II stuurt hertog van Alva naar de Nederlanden om orde op zaken te stellen. Alva stelt Raad der Beroerten in. Enkele katholieke edelen worden ter dood veroordeeld omdat zij de calvinisten, en in het bijzonder de beeldenstormers, volgens de Raad der Beroerten niet hard genoeg hebben aangepakt.
gevolg: Veel edelen, zowel katholiek als protestant, vluchten naar het buitenland. Hieronder bevindt zich ook Willem van Oranje.
-
Vanuit Duitse ballingschap (verbanning) probeert Willem van Oranje verzet tegen Spanje, maar dit lukt niet.
De door Oranje gesteunde watergeuzen voeren ondertussen hun strijd met de Spanjaarden in de Nederlanden en op de Noordzee. In 1572 nemen zij via zee Den Briel in ten koste van de Spanjaarden = begin opstand tegen Spaanse overheersinggevolg: uitbreiding opstand tot gewesten Holland, Zeeland en een aantal steden. WvO wordt door de staten van enkele gewesten uitgeroepen tot stadhouder.
-
Begintijd:
De Bourgondische Nederlanden komen onder bestuur van Huis van Habsburg onder Karel V. Als koning van Spanje, keizer van Duitsland en katholiek komt Karel in conflict met de volgers van godsdienstige hervormers als Luther en Calvijn. Dit conflict staat aan basis van de opstand in de Nederlanden tegen de Spaanse overheersing. Eindtijd:
Het verdrag van Munster maakt een einde aan de oorlog tussen Spanje en de voortaan internationaal erkende Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. -
Na een langdurig Spaans beleg bereikt begin oktober het water, via de doorgestoken dijken in Rotterdam, de omgeving van de stad Leiden. De Spaanse legers slaan op de vlucht, met achterlating van onder meer een grote pan hutspot. De watergeuzen komen de hongerige Leidenaren tegemoet met haring en wittebrood.
Deze gebeurtenis wordt nog ieder jaar herdacht in Leiden. De watergeuzen spelen een grote rol in de strijd tegen de Spanjaarden. -
De zuidelijke gewesten Brabant en Vlaanderen blijven in eerste instantie loyaal aan de Spaanse koning
Maar door gewapend verzet / muiterijen van het Spaanse leger sluiten deze gewesten zich in 1576 alsnog aan bij de opstandelingen in de Pacificatie van Gent. Voorwaarde = handhaving katholicisme in de Zuidelijke Nederlanden. -
Amsterdam wilde een handsisolement in het grotendeels opstandige Noorden voorkomen. Hierdoor vervangen zij het katholieke stadsbestuur door een grotendeels calvinistisch bestuur.
De groei van Amsterdam is afhankelijk van succes van binnen- en buitenlandse handel. In deze religieuze discussie kiest Amsterdam voor de economisch meest gunstige oplossing. -
De calvinistische bestuurders krijgen steeds meer macht in handen in de Zuidelijke Nederlanden.
gevolg: Brabant en Vlaanderen sluiten in 1579 alsnog vrede met de Spaanse koning en vormen de Unie van Atrecht dus pacificatie valt uiteen. -
De opstandige gewesten in het noorden verenigen zich ook.
-
Hiermee neemt de Unie van Utrecht officieel afstand van de Spaanse koning Filips II. Zij stellen vast dat een koning zijn volk moet dienen en beschermen. Filips II doet dit niet en mag dus door het volk worden afgewezen.
Hiermee maken de Nederlanden zich los van Spanje en leggen zij h basis voor latere Republiek. Revolutionair? Ja, omdat de plichten van koning grote rol spelen, iets dat pas tijdens Verlichting gemeengoed wordt. Redenen? zie tijdlijn -
Vermoord door katholieke fanaticus Balthasar Gerards die beweert in opdracht van Spaanse koning te hebben gehandeld
-
Maar rol van Antwerpen als internationaal handelsknooppunt is uitgespeeld omdat Hollandse en Zeeuwse opstandelingen de Schelde afsluiten voor de zeevaart.
-
Legt de soevereiniteit in handen van de Staten.
-
Filips II stuurt gewapende vloot richting Eng om de strijd met zijn schoonzuster Elizabeth I aan te gaan. Ter hoogte van Antwerpen wacht de vloot op ‘verse’ soldaten, maar haven wordt geblokkeerd door NL opstandelingen. Tijdens het wachten wordt de vloot aangevallen door Eng schepen. De Armada verlaat het strijdtoneel, maar op terugreis via Schotland lopen veel schepen op Ierse klippen.
-
De samenwerking met Eng maakt duidelijk dat de Republiek internationaal gaat meetellen, de Europese machthebbers beschouwen het kleine maar rijke opstandige gebied steeds meer als zelfstandige opererende staat, los van Spanje.
-
De Staten-Generaal van de Republiek richten de Vereenigde Oost-Indische Compagnie op met handelsmonopolie voor producten uit Azië.
Hiermee breidt de verantwoordelijkheid van de Staten-Generaal uit. Dit doen ze ook door besturen van de Generaliteitslanden (op Spanje veroverde en heroverde gebieden) -
Hier verliest de Staten-Generaal tijdelijk haar rol als oorlogsleider.
Zo ontstaat ruimte voor binnenlandse discussies op gebied van geloof en bestuur: In hoeverre mag S-G zich uitspreken over religieuze en bestuurlijke zaken binnen afzonderlijke staten?
- Gematigde calvinisten > Johan van Oldenbarnevelt
soevereiniteit afzonderlijke staten
-Streng reformatorische calvinisten > Maurits van Oranje
machtige S-G Maurits wint en van Oldenbarnevelt vermoord (zie tijdlijn) -
Staten-Generaal geeft VOC ruime bevoegdheden in handel met Azië en stelt het bestuur van nieuwe handelsgebieden onder de hoede van VOC-bestuurders.
De Republiek speelt vooraanstaande rol in het uitbreiden van wereldwijde handelscontacten en ontwikkeling van wereldeconomie. De VOC krijgt hiervoor privileges uit handen van Staten-Generaal. -
Als voorvechter voor behoud van soevereiniteit van de zeven onafhankelijke staat wordt hij door prins Maurits beschuldigd van hoogverraad en ter dood veroordeeld. Het vonnis wordt uitgevoerd voor het gebouw van de Staten van Holland in Den Haag.
De stichting van de Nederlandse staat verloopt niet zonder problemen: conflict met Spanje, maar ook binnenlandse partijen discussiëren en strijden. Uiteindelijk functioneert de Republiek als een statenbond met aan het hoofd de Staten-Generaal -
West-Indische compagnie
- Kaapvaart/piraterij met toestemming
Spaanse schepen worden gekaapt, want eind Twaalfjarig
Bestand
- Driehoekshandel
Afrika levert slaven aan Amerika
Amerika: slaven werken op plantages van suiker, tabak, koffie
en cacao die naar Europa worden vervoerd
Europa: wapens, metaal, textiel en alcohol naar Afrika -
Algemene internationale erkenning van Republiek als staat
-
Religieuze tolerantie aantrekkelijk voor immigranten. Veel joden verhuizen vanuit Spanje en Portugal naar Amsterdam, waarvoor er een synagoge wordt gebouwd. Veel Spanjaarden doen zich voor als Portugezen, omdat Republiek nu eenmaal nog steeds in oorlog is met Spanje.
Er komen ook veel denkers en wetenschappers die een impuls geven aan de Nederlandse economie en cultuur. Amsterdam wordt een wereldstad waar diverse culturen en staten vertegenwoordigd zijn door handelaren.