-
IRAULTZA FRANTSESA 1789
Gizartearen atsekabea (Burgesia botere politikoa nahi zuen eta nekazariak zergez beterik zeuden), krisi ekonomikoa (prezioen igoera eta erregearen gastu handiengatik) eta Luis XVI. ilustrazio ideiak (erregeak egindako erreformak) sortutako mugimendua izan zen. Horrekin amaitzeko irtenbidean hurrengoak izan ziren:
- HANDIKIEN BILTZARRA (1787): Erreak pribilegiatuek zergak ordaintzea nahi zuen.
- Pribiligiatuek ESTATU OROKORREN bilera eskatu zuten. -
Period: to
ESTATU OROKORRAK
1789ko maiatzean bildu ziren:
- Estamentuak: KEXA-KOADERNOAK idatzi zituzten.
- Noblezia & kleroa: estamentu bakoitzeko boto bana izan nahi zuten.
- Hirugarren Estatua: ordezkari bakoitza boto bat izatea nahi zuten. -
Period: to
ASAMBLEA NAZIONALA ETA KONSTITUZIOGILEA
ASANBLEA NAZIONALA: 1789KO ekainean.
- Hirugarren Estatuko ordezkariek erakunde berria hau sortu zuten,
eurek zirela frantziarren benetako ordezkariak esanez.
- Jeu de Paume izeneko aretoan ZIN EGIN zuten elkarrekin jarraituko zutela.
- Haien helburua Frantziako konstituzioa idaztea zen. ASANBLEA KONSTITUZIOGILEA:
- Nekazariak: Izu handia eta horren ondorioz: nobleen gazteluei eraso eta jauntxo jabegoen tituluak erre.
-Eskubide feudalak abolitu eta gizakien eskubideen adierzpena onartu. -
BASTILLARI ERASOA
1789ko Uztailako 14an, Parisen, herritarrek Bastillari eraso egin zioten, Erdi Aroko gotorleku hura absolutismoaren ikur bat zelako. -
GIZAKIAREN ETA HERRITARREN ESKUBIDEEN ADIERZPENA
Adierazpen horretan, hauek aitortzen eta bermatzen ziren:
- Norbanakoaren askatasuna
- Legearen aurreko berdintasuna
- Jabego eskubidea
ONDORIOA: Absolutismoaren amaiera eta Iraultza liberalaren garaipena. -
1791ko KONSTITUZIOA
-Subiranotasun nazionala eta herritarren funtsezko eskubideak aitortu ziren (monarkia parlamentarioa ezarri zen).
- Botere banaketa ezarri:
- Legegilea: Asanblea
- Betearazlea: monarka
- Judiziala: auzitegi independienteak
- Errolda sufragioa
- Gizonezkoak
- 25 urte gorakoak
- Errenta jakin batetik gora -
Period: to
ASANBLEA LEGEGILEA
- 1791ko Urrian
- Nobleziak eta kleroak aurre egin zieten Asanbleari haien pribilegioak ez galtzeko.
- Autriak eta Prusiak Frantziaren aurkako gerra deklaratu (iraultzaren ideien beldurrez).
- Ondorioa:
- Paristarren monarkari errua bota zioten.
- Tuilerietako jauregia eraso egin zuten
- Monarka kargutik kendu, Asanblea boterea hartuz.
- Jakobinoak eta Sans-culotteak. -
ERREPUBLIKAREN ALDARRIKAPENA
Asamblea monarkaren kargua hartu zuen: Paristarrek lehen porrotaren errua erregeari bota zioten. -
Period: to
GIRONDINOEN KONBENTZIOA
- Matxinadak behartuta hauteskundeak egin ziren Konbentzio nazionala eratuz (monarkia abolitu).
- Taldeak:
- Girondinoak: errepublikano moderatuak
- Jakobinoak edo menditarrak: errepublikano erradikalak. -Luisen exekuziaren ondorioz, Europako potentziek Frantziari gerra deklaratu (Lehen Koalizioa eratuz).
- La Vendée eskualdean altxamendu monarkiko eta ultrakatolikoa izan zen.
-
LUIS XVIren EXEKUZIOA
1793ko Urriaren 21ean traizioa zela eta gillotinatu zuten. -
Period: to
MENDITARREN KONBENTZIOA
- Sans-colotteak estatu kolpea eman zuten Girondinoen aurka (Robespierre buruzagi izendatuz).
- Menditarrek Konstituzio Demokratikoa onartu.
- Kanpoko mehatxu militarren eta Errepublikaren aurka zeudenen izuagatik edonor auzipetu zitekeen. (Ondorioz: 50.000 pertson exekutatu zituzten).
- Robespierre sans-culottelekin liskarrak izan zituen:
- prezioak maximoak ezartzeagatik
- soldatak mugatzeagatik
-
KONSTITUZIO DEMOKRATIKOA
- Herriaren sobiranitasuna eta gizonezkoen sufragio unibertsala aitortzen zituen.
- Robespierrek diktadura batb ezarri zuen.
-
ROBESPIERRE BOTERETIK KENDU
- Robespierre apurka babesa galdu zuen.
- Iraultzaile moderatuek Robespierre atxilotu eta haren jarraitzailean gillotinaz hil zituzten.
-
Period: to
DIREKTORIOA
- Gobernu moderatu bat eratu 1795eko Konstituzioa onartuz.
- Botere banaketa:
- Legegilea: Bi ganberen esku; Bostehunen kontseilua eta zaharren kontseilua.
- Betearazlea: Bost kideko Direktorioa
- Babeufek Berdinen konspirazioa sortu.
- Erregezaleak matxinatu Borboien dinastia berrezartzeko:
- Napolen Bonaparte Lehen Koalizioa garaitu 1796an.
- Europako potentzien Bigaren Koalizioa eratu eta gerra berriz piztu 1799an.
- Napoleonek Brumaireko estatu kolpea.
-
KONSTITUZIO BERRIA
Konstituzio honetan hiru puntu aintzatezten ziren:
- Nazioaren subiranotasuna
- Errolda sufragioa
- Botere banaketa -
BABEUFEN ATXILOKETA
Berdinen konspirazioa sortzeagatik, hau da, berdinatsunezko gizarte bat inposatzen saiatzeagatik exekuatatu zuten. -
ERREGEZALEEN AURKAKO ERREPRESIOA
Erregezaleak matxinatu ziren Borboien dinastia berrezartzeko. -
NAPOLEONEN ESTATU KOLPEA
- Kontsulatua ezarri zuen Hiru ziren boterea zuten kontsulak: Napoleon, Ducos eta Sieyés.
-
Period: to
KONTSULATUA
Kontsulatua erregimen pertsonalista zen
- 1799an Napoelon Lehen Kontsul izendatu zen.
- 1802an Biziarteko Kontsul
- Hainbat neurri hartu ziren Frantsia modernizatzeko
- Kode zibila idatzi (legeak sinplifikatzeko)
- Frantsiako bankua sortu zen
- Elizarekiko harremanak erregulatu ziren (Vatikanoarekiko konkordatua sinatuz) -
NAPOLEONEN BIZIARTEKO KONTSUL
-
Period: to
NAPOLEONEN INPERIOA
- 1804an: Kode zibila. Napoleon enperadpre izendatu
- 1805an: Trafalgarreko eta Austerlitzeko guduak
- 1806an: Jenako gudua. Blokeo kontinentala
- 1808an: Espainiako independentzia gerraren hasiera -1 812an: Errusiako kanpainia
- 1813an: Leipzigeko gudua
- 1815an: Ehu egunak. Waterlooko gudua.
-
NAPOLEON ENPERADORE IZENDATU
Napoleonek bere burua enperaodre izendatu zuen.
Politika espantsionista bultzatu zuen, eta etengabe aritu zen gerran beste herrialde batzuekin. -
TRAFALGARREKO ETA AUSTERLITZEKO GUDUAK
- Trafalgarreko gudua galdu egin zuen. Trafagarreko gudua galtzearren Europako gaineko nagusiagoa lortu zuen:
- Austerlitzeko eta Ienako gudua gudua garaitu zituen.
-
JENAKO GUDUA eta BLOKEO KONTINENTALA
Blokeo kontinentala ezarri zuen:
- Britainarrak kontinentearekin salerosketan aritu ez zitezen.
- Portugalek ez zuen onartu
- Napoleonek erresuma hori inbaditzea erabaki zuen eta Espainia okupatzea (Independentzia gerra piztu zen 1808an). -
ESPAINIAKO INDPENDENTZIA GERRAREN HASIERA
Napoleon espainia okupatzea erabaki zuelako. -
ERRUSIAKO KANPAINIA
- Errusia Erresuma Batuarekin salerosketan hasi zen (1812).
- Ondorioz Errusia inbaditzen zaiatu zen Napoleon (1812).
- Erreuma Batuak, Prusiak, Errusiak eta Austriak eratutako koalizio batek Napoleon garaitu zuen (Leipziegeko gudua, 1813).
-
LEIPZIGEKO GUDUA
- 1813an Erreuma Batuak, Prusiak, Errusiak eta Austriak osatutako koalizioa Napoleonen aurka egindako gudua (Koalizioa Napoleon garitu zuen).
-
Period: to
VIENAKO BILTZARRA
- Europako potentziak Vienako biltzarrean elkartu ziren, Metternich buru zutela. (Bake iraunkorra bermatzeko eta iraultzekin amaitzeko)
- Europako mapa berrantolatu: Frantzia iraultzaren aurreko mugetaraino atzera egin, zenbait estatu-tapoi sortu ziren Frantzuaren inguruan.
- Errusaik, Austriak eta Prusiak modu orekatuan banatu zituzten lurraldeak. *Biltzarra beste arazo batzuk sortu zituen.
-
EHUN EGUNAK WATERLOOKO GUDUA
- Koalizioaren aliatuak Pariseraino iritsi ziren.
- Napoleonek botereari uko egin zion (1814ko Apirilaren 6an)
- Elba uhartera erbesteratu zen
- Ehun egunez boterea berreskuratu zuen, baina Waterlooko guduaren ondorioz, Santa Elena uhartera erbesteratu behar izan zen.
-
ATZERAKO ANTZINAKO ERREGIMENA
Napoleon garaitu zutenetik aurrerako erreakzioaldia da. -Legitismo monarkikoa: bakea eutsi nahi zuten, antzinako erregimeneko errege legitimoek boterea berrezuratuz. -Nazioarteko erantzuna: Potentzia handiei eskubidea aitortu zitzaien, monarkia legitimoren bat mehatxupean izanez gero, beste lurralde batzuetan esku hartzeko. -Biltzar sistema: Potentzia handien arteko biltzarrak egin ziren nazioarteko arazoak konpontzeko. -
IRAULTZAREN AURKAKO NAZIOARTEKO ALIANTZAK
Europako potentzien artean izan ziren.
-ALIANTZA SANTUA (Errusia, Prusia eta Austria)
-Ideologia antiliberalista zuten eta errege-erreginen boterea jainkoengandik zetorrela uste zuten.
-Absolutismoa, behar den lekuan babesteko konpromisua.
-ALIANTZA LAUKOITZA (Erresuma Batua, Austria, Prusia eta Errusia)
-1818an Frantzia batu zen (Aliantza bostkoitza).
-Izaera militarra zuten.
-Luis XVIII.ari trouan jarraitzen lagundu zuten eta Vienako Biltzarreko ordena eusten saiatu ziren. -
Period: to
Alemaniaren bateratze prozesua
- Alemania bateratu aurretik, abiapuntua 1815an
- Bateratze-etapak
- Lehen etapa (1864)
- Bigarren etapa (1866-1869)
- Hirugarren etapa (1870-1871)
- Ondoria: 1871an Bigarren Reich (Gilen I.a enperadorea)
*Bismarck kantzilerra:
- Hazkunde ekonimiko handia
- Gaitasun militar handia
- Europako potentzia nagusietako bat
-
Period: to
Alemania bateratu aurretik
1815an Alemania 39 esttuetan banatuta zegoen.
- Prusia estatu boteretsuena abian jarri zuen bateratze prozesua
- 1848an: Nazionalismoaren errenkadan, frankfurt hirian bildu zen parlamentu bat.
- 1861tik aurrera Gilen I.a (Prusiako erregea) eta Birsmack protagonistak izan ziren bide militarra erabili baitzuten. -
ESPAINIAKO IRAULTZA (1820)
-Lehen iraultza bolada.
-Riego komandanteak gobernu liberal bat jarri zuen Fernando VII.aren (errege absolutista) aurkako altxamenduaren ostean.
-Aliantza santua abolutismoa berrezarri zuen. -
Period: to
IRAULTZA BOLADA BERRIA
SENTIMENDU NAZIONALISTAK AREAGOTU
-Napoleonen inbasioek Nazio batean egoteko sentimendua areagotu zuten.
-Vienako biltzarrean mapa berriak egitean ez zituzten kultura eta hizkuntzak kontuan hartu.
-Orduan, zenbait herrialdek independentzia nahi zuten. LIBERALISMOAREN DEFENTSA
-Doktrina poltiko bat.
-Ezaugarriak: absolutismoa ukatu, konstituzioa erregearen boterea mugatu, Frantziako iraultzako eskubideak eta askatasunak berreskuratu, subrianotasun nazionala eta norbanakoaren askatasuna lortu. -
GREZIAKO IRAULTZA (1821)
Otomandar (Turkia) inperioaren aurka altxatu ziren eta 1829an independentzia lortu zuten. -
FRANTZIAKO IRAULTZA (1830)
-Zergatia: Karlos X.a errege absolutista tronutik kendu.
-Ondoria: Luis Felipe Orleansekoa agindua jarri: Monarkia liberala. -
BELGIKAKO IRAULTZA (1830)
-Zergatia: Herbereetako erresumaren aurka altxatu ziren.
-1831an independentzia lortu zuten. -
ITALIAKO IRAULTZA (1830)
-Modena, Parma eta eliz estatuaren matxinada, baina porrot egin zuten. -
POLONIAKO IRAULTZA
-Zergatia: Errusiaren aurkako altxamendua.
-Ondorioa: Errusiak bortizki ito zuen matxinada. -
1848KO IRAULTZAK
EZAUGARRIAK: ideia liberalak eta nazionalistak, herri klaseen eskaera sozialak eta gizonen sufragio unibertsala (batzutan).
SORRERA:
1-Frantzian, Luis Feliperen monarkia kontserbadoreagoa eta ustelagoa.
2-Bigarren errepublika aldarrikatu.
3-Luis Napoleon Bonaparte presidente.
4-Napoleonen gobernua gero eta autoritarioagoa zen. Estatu kolpea eman zuen eta 1852an bigarren inperioa aldarrikatu zuen.
HEDAPENA:
-Europako erdi- eta hegoaldeko hiri nagusietan (gehienak porrot, liberalismoa hedatu). -
Period: to
Italia bateratzea
- Italia zenbait estatuetan banatuta zegoen eta lurralde batzuk atzerritarren mende zeuden.
- Hizkuntza eta historia komunak zitiztenez: Italiaren batasunaren sentiemendua zuten.
- Batasunaren buruzagiak: Viktor Emanuel II.a (Piemonteko erregea), Cavour (Piemonteko lehen ministroa eta Garibaldi (iraultzailea)
- 1859an Aliantza Piemonte eta Frantzia: Lonbardia bereganatzeko (Frantziari Savoia eta Niza trukean)
- 1860-1861: Garibaldi Napolen eta Sizilia konkistatu eta Viktor errege izendatu zuten.
-
Period: to
Bateratze-etapak
Lehen Iraultza bolada: Danimarkaren aurkako gerra: ondorengotza-arazoa zelako eta Prusiak bi dukerri bereganatu zituen.
Bigarren iraultza bolada: Austriaren aurkako gerra, Austriak Sadowako gudua daldu eta Ipar-Amerikako konfederazioa.
Hirugarren iraultza bolada: Frantziaren aurka gerra, Aliantza Prusia eta Hegoaldeko Alemania, 1870an Napoleon III.a Sedogako gudua irabazi, Frantziak Alsazia eta Lorrena Alemaniari eman, Hegoaldeko estatuak bat egin Alemaniarekin.
- 1871: bateratze prozesua amaitu
