XVIII. MENDEKO LITERATURA

XVII. mendean zehar

Period: Jan 5, 1600 to Jan 5, 1700

Ohikoa zen misioak jesuiten esku uztea
Irakaskuntzan gaztelania eta latina erabili→ “Academia” izeneko ekitaldi literarioetan erabilitako hizkuntzak.
Ikastetxeotako gramatika eta humanitate irakasleeen artean idazle jesuita euskaldun aipagarrienak: Kardaberaz, Mendiburu, Basterretxea eta Meagher dira.
Euskararen apologia bat idatzi zuen Joanes Etxeberri Sarakoak

JOANNES ETXEBERRI

Jan 5, 1668

(Sara, 1668-Azkoitia, 1749)
-Euskaltzale, Euskal idazle eta sendagilea izan zen.
-BIZITZA:
1668an jaio zen Saran. Bere lehenengo ikasketak jesuitekin egin zituen, ondoren Tolosako Unibertsitatean eskuratu zuen medikuntzako batxiler-gradua. Bere bizitzan zehar letra-gizona ere izan zen.1749ko lehenengo erdialdean zendu zen, 81 urte zituelarik.

JOANNES ETXEBERRI (LANAK)

Jan 6, 1668

LANAK:
-1718: Lau-urdiri gomendiozco carta, edo guthuna. Lapurtarren Biltzarrari egindako gutuna da.
-1712: Escuararen hatsapenac. Euskaraz eta latinez idatzitako euskararen apologia-lana.
-Eusal-herriari eta Euscaldun guztiei escuarazco hatsapeac latin icasteco. Garai hartan kultur hizkuntza latina zenez, euskaldunek gaztelaniazko edo frantsezko ikasbideetara jo behar izaten zuten latinaz jabetzeko.

PEDRO IGNAZIO BARRUTIA

Jan 5, 1682

(Aramaio, 1682 - Arrasate, 1759)
Batez ere antzerkia landu zuen euskal idazlea izan zen.
Lanak: Acto para la Nochebuena (Gabonetako ikuskizuna) (1711 eta 1752 artean idatzia) Juan Carlos Guerra euskalari arrasatearrak aurkitu eta Azkuek argitaratu zuen Euskalzale aldizkarian lehenengoz, 1897. urtean.

AITA MANUEL LARRAMENDI

Dec 25, 1690

(Andoain, 1690 - Loiola,Azpeitia, 1766)
Idazle jesuita, kultura handiko gizon eta euskararen defendatzaile sutsua izan zen. Bere idazlan gehienak gaztelania jasoan egin bazituen ere, euskaraz egin zituenak ere txukuntasun handikoak izan ziren. Gainera, euskarazko lan askoren zuzenketak egine ta atarikoak idatzi zituenez bere garaiko idazle askoren gidari izan zen.

AITA MANUEL LARRAMENDI

Dec 26, 1690

XVIII. mendearen lehenengo zatian:Larramendismoaren korronte ideologikoa garatu. Ezaugarri nagusiak honako hauek izanik: Gipuzkoako foruen defentsa, Foruak Gipuzkoako lege berezitzat defendatzea, eta Foruen defentsa aldarrikatzailea bilatzea.

AITA MANUEL LARRAMENDI (LANAK EUSKARAZ)

Dec 27, 1690

LANAK EUSKARAZ:
Euskararen bikaintasunaz konbentzitu nahi zituen erdaldunak. HIzkuntza honetan idatzitako testuek berrehun orrrialde inguru betetzen dituzte. Horrez gain, elizako sermoiak, lagunei idatzitako gutunak eta hitzaurreak ere badira.

AITA MANUEL LARRAMENDI (LANAK GAZTELANIAZ)

Dec 28, 1690

LANAK GAZTELANIAZ:
1729→ El Imposible Vencido. Are de la Lengua Vascongada.
1745→ Diccionario Trilingüe del Castellano,, Bascuence, Latin
1728→ De la Antigüedad y universalidad del Bascuence en España
Tubalismoa da agertzen den ideietako bat, euskara Espainiako jatorrizko hizkuntza bakarra dela defendatu nahi duen ideia, hain zuzen ere.

ELIZAREN ERAGINA

Period: Jan 5, 1700 to Jan 5, 1800

Elizaren bitartez bideratu zen gehien bat.

ILUSTRAZIOAREN MENDEA

Period: Jan 5, 1700 to Jan 5, 1800

Filosofia eta pentsakera mailan Ilustrazioaren bultzatzaileek eragin handia izan zuten. Enpirismoak zientzien loraldia ekarriko du.
XVII. eta XVIII. mendeen artean Argien Garaia edo Ilustrazioa izeneko mugmendua garatu zen Europa osoan zehar. Euskal Herrian ere eragina izan zuen.

AGUSTIN KARDABERAZ

Jan 5, 1703

Euskal idazle, unibertsiateko irakasle eta teologoa izan zen.
BIZITZA:
Hernanin jaio zen 1703an. Valladoliden filosofia eta lege ikasketak egin ondoren, Jesusen Lagundian sartu zen 1721ean. 26 urte zituela apaiz egin zen, eta 1736an, berriz, Loiolan jarri zen bizitzen eta bertatik Gipuzkoako eta bizkaiko herrietara abiatzen zen predikari. 1767. urtean Karlos III.ak jesuitak Espainiatik bota zituenean Italiara jo zuen eta bertan hil zen 67 urte zituela.

AGUSTIN KARDABERAZ (LANAK)

Jan 6, 1703

LANAK:
Gipuzkeraz idatzi zuen batez ere. Bere lan ezagunenetariko batzuk honakoak dira: Mezaco Sacrificio ta Comunio Sagraduaren Gañeco doctrina, Escu liburua, Ceinetan arquitcen dira cristau onaren eguneroco egercicioak, hristauaren Vicitza edo orretarako Vide erreza bere amabi Pausoaquin, Euskararen berri onak,...

Antolaketa Berrirako Dekretua (GIRO POLITIKOA)

Jan 5, 1707

1. urtetik aurrera→ Argitaratu Antolaketa Berrirako Dekretuetan → Aragoi, Valentzia, Katalunia eta Mallorcaren egoerak guztiz aldatu ziren. (1700-1808) Joera zentralista hau, Ilustrazioaren ondorio izan zen Despotismo ilustratuarekin batera, Borboitarren lehen aldian (1700-1808) nabarmena izan zen Karlos III.ak gauzatu bere agintaldiaren ondoren printzipio hauek guztiak: estatu barruko komunikabideak, administrazioaren zerbitzuak eta posta garatu zituen.

SEBASTIAN MENDIBURU

Period: Jan 5, 1708 to Jan 5, 1782

Euskal idazlea eta jesulaguna izan zen.
BIZITZA:
Oiartzunen jaio zen 1708an. 1725ean artu zen Jesusen Lagundian. Filosofia eta Teologia ikasketak egin zituen, Nafarroako herri euskaldunenetan predikari eta misioak egiten ibiliz hizlari fama handia lortu zuenez “Euskal Zizeron” ezizena jarri zioten. Filosofiako eta Teologiako katedratua izan zen. Bolonian hil zen 1782an.

SEBASTIAN MENDIBURU (LANAK)

Jan 6, 1708

LANAK:
Jesusen bihotzaren debozioa.
Jesusen amore nequeei dagozten cenbait otoitz gai.
Kristau onaren biziera.
Euskal Doktrina.
Hamar mandamentuen inguruko zenbait idazki.

Barne mugak kostaraino aldatu (EGOERA EKONOMIKOA)

Jan 5, 1718

Ana Ingalaterrako erreginak barneko mugak kostaraino aldatu zituen euskal burgesiaren eskaerari erantzunez.

“Compañía Guipuzcoana de Navegación de Caracas”

Jan 5, 1728

Gipuzkoaren eta Espainiako gobernuaren arteko akordioz Sozietate Anonimoa fundatu zen. Konpainia honek Caracasekin komerzioaren monopolioa izan zuen 1776arte. Honen irabaziak, izugarriak, azken urteetan %100-eko dibidendoak banatzen zirelarik.
Gaztaroan Ameriketara joan zen euskaldun asko itzuli zen aberasturik bere sorlekura. Aberastasun eta aisetasun giro bat ekarri Gipuzkoari
Gipuzkoan jazotzen den euskarazko mugimendu literarioa sortu, burutzat Larramendi duena.

Baimena (EGOERA EKONOMIKOA)

Jan 5, 1728

1. urtean Felipe V. Borboikoak euskal komertziante talde bati Venezuelan salerosketak egiteko baimena eman zion

FRANTZISKO XABIER MUNIBE

Jan 5, 1729

Euskal idazle eta musikagilea izan zen. Euskal Herrian Ilustrazioaren ideiak zabaldu nahian Euskalerriaren Adiskideen Elkartea sortu zuen.
BIZITZA:
Azkoitian jaio zen 1729an. Azkoitiko jesuitekin egin zituen lehen ikasketak. 1742tik aurrera Okzitaniako tolosan zientzia ikasketak egin zituen. Aitarengandik jaso zituen tituluak eta maiorazkoak. Gipuzkoako Ahaldun Nagusi izan zen Frantzisko Xabier. Gainera, XVIII. mendeko Ilustrazioak Euskal herrian izandako ereduetako bat da.1885. urtean hil zen

FRANTZISKO XABIER MUNIBE (LANAK)

Jan 6, 1729

LANAK:
Antzerkia: El borracho burlado (1764)
Erlijioa: Gabon-sariak edo Gavon-Sariac (1762)
Musika: Irten ezazu, Adio provintziya, Aita gurea.

Monopolioa (EGOERA EKONOMIKOA)

Jan 5, 1730

1730-1785. urteen artean euskaldunek monopolioa izan zuten lurralde haietan, ingelesak eta holandarrak baztertuz.

Erregalien etena (EGOERA EKONOMIKOA)

Jan 5, 1749

Izan ziren matxinada batzuen ostean euskaldunek herrialde hartan zituzten erregaliak eten egin ziren.

Pombaleko markesak Portugaletik egotzi zituen Jesuitak (ELIZAREN ERAGINA)

Jan 5, 1758

1758 eta 1759. urteetan Pombaleko markesak Portugaletik egotzi zituen Jesuitak eta beraien kolonietako lurretan zeudenak Vaticanora bidali zituen.

Frantzizko jabetza gabe gelditu (ELIZAREN ERAGINA

Jan 5, 1763

Frantziako Luis XV.ak kolonietako diruak bidegabe erabili zituzteela eta, Frantziako lurretik egotzi eta jabetza gabe utzi zituen.

Matxinadak (EGOERA EKONOMIKOA)

Jan 5, 1766

1766.urtean, Gipuzkoan, jauntxoek baserritarrak zerealen prezioa merketzera derrigortu zituzten eta hainbat matxinada egon zen.

Euskalerriaren Adiskideen Elkartea (ILUSTRAZIOAREN MENDEA)

Jan 5, 1766

Euskalerriaren Adiskideen Elkartea sortu zuten, Peñafloridako kondeak, Narrosko markesak eta Manuel Ignacio Altunak, Karlos III.aren onespenez, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako lurraldeetan artea, zientzia eta arte ederrak sustatzeko helburuarekin.

Karlos III.ak jesuitak bota Espainiatik (GIRO POLITIKOA)

Jan 5, 1767

Jesuitak bota (ELIZAREN ERAGINA)

Jan 5, 1767

Espainiako Karlos III.ak Jesuitak erresumako lurralde guztietatik bota zituen.

Erakundea sortu (ILUSTRAZIOAREN MENDEA)

Jan 5, 1771

Kimika, minerologia eta burdingintza aztertzeko erakundea sortu zuten.

Jesusen Konpainia indargabetu (ELIZAREN ERAGINA)

Jan 5, 1773

Clemente XIX.ak Jesusen Konpainia indargabetu egin behar izan zuen.

Ipar Ameriketako kolonietan independentzia gerratea biztu

Period: Jan 5, 1775 to Jan 5, 1783

Gizakiaren eta hiritarren eskubideen deklarazioa (GIRO POLITIKOA)

Jan 5, 1789

Iraultzaren garra biztu zen eta, besteak beste, urte horretan Gizakiaren eta Hiritarren eskubideen deklarazioa aprobatu zuten.

Monarkia saihestu eta Errepublika eraiki (GIRO POLITIKOA)

Jan 5, 1792

Gora-behera batzuen ostean, monarkia saihestu eta Errepublika eraiki zen.

Napoleon Bonapartek agintea indarrez hartu (GIRO POLITIKOA)

Jan 5, 1799