-
Period: to
Aro Garaikidea
-
Carlos IV.a boterean
Karlos III.a 1788an hil zelarik, Carlos IV.ak Espainiako tronua hartu zuen. Errege berriarekin Espainia krisi sakon baten barruan sartuko da.
Liberalismoaren kontrako jarrera.
Isolamendu eta gerra garia:
- Godoy balidoaren agintea
- Konbentzioko gerra
- Fontainebleauko Ituna (1807)
Karlos IV.a 1788-1808 tartean tronuan egon. -
Frantziako Iraultza
Frantzian aldaketa azkar eta sakonak ekarri zituen prozesu sozial eta politikoa izan zen.
Absolutismoa kanpora eta liberalismoa irabazi. (Napoleon) -
Basileako bakea
Frantzia atzerriko lurraldeak inbaditzen hasi zen, besteak beste, Katalunian, Euskal Herrian eta Burgosen. Hori zela eta, Godoy Frantziarekin bakea sinatzea erabaki zuen. -
San Idelfonso Ituna
Erresuma Batuari aurre egiteko, Godoy Frantziarekin ituna sinatu. -
Napoleon Bonaparte
Lider militar eta politikari frantsesa izan zen, Frantziako Iraultzan nabarmendu zena eta Gerra Iraultzaileetan hainbat kanpaina arrakastatsuren buru izan zena.
02/08/1802 enperadore bihurtu -
Trafalgarreko itsas muturreko gatazka
Napoleonen tropek kontinentea kontrolatuta zeukaten XIX. mendearen hasieran, baina ingelesek itsasoak menperatzen zituzten. Frantziak espainiar flota bidaliko du berriro ere ingelesen aurka joan ziren, baina galdu egin zuten. -
Fontainebleauko Ituna
- Sinatzaileak: ESP (Godoy) eta FRA (Napoleon)
- Erresuma Batuaren kontrako gatazka
- ESP --> FRA baimena emango dio iberiar oenintsulan sartzeko, POrtugal konkistatzeko asmoz.
- Ondorioa --> Penintsularen okupazioak
-
Aranjuezeko Ituna
- Aranjuezeko jauregian
- Fernandoren aldekoak altxatu
- Karlos IV.ak errege berria
-
Madrilgo altxamendua
Napoleondar armadaren errepresio bortitzak matxinada deiak eta aldarrikapenak eragin zituen herrialde osoan, azken finean Iberiar Penintsulako Gerra piztu zuena. -
Baionako Abdikazioa
Fernando VII --> Carlos IV
Carlos IV --> Napoleon
Napoleon --> Jose Bonaparte = Jose I -
Espainiako Indepedentzia Gerraren hasiera
Espainiaren hasierako arrakasta eta gerra konbentzionala.
Inbasoreen kontrako altxamendu orokorraren ondoren espainiar tropek frantziar tropei irabazi zieten Bailenen, Andaluzia okupatzea eragotziz. Bestalde, herriaren erresistentzia sutsuak eragotzi zien frantsesei Zarago,za Girona eta Valentzian. José I.ak Madril utzi eta Gasteizeraino ihes egin zuen. -
Espainiako Independentzia Gerraren erdia
Frantsesen erreakzioa eta gerrilla gerra. -
Espainiako Independentzia Gerraren amaiera
1812an gerratearen norabidea aldatu zen. Urte horretan Napoleonek Errusia konkistatzeari ekin zion eta ezin izan zuen fronte guztiak irekita mantendu. Tropa asko Espainiatik kanpo eraman behar izan zituen eta, honen ondorioz, Ingalaterra, Portugal eta Espainiaren arteko aliantza, Wellington jeneralaren aginpean, frantsesak kanporatzen hasi zen.
Valençayko Ituna sinatu zuen Fernando VII.arekin 1813ko abenduan, askatasuna eta Espainiako Koroa berari itzuliz. -
Cadizeko Konstituzioa
Inprimatze askatasuna. Zentsura deuseztatuz lehendabiziko aldiz Espainian.
Feudalismoaren deuseztatzea: Jaun eskubideak deuseztatu zituzten: Jaurerri jurisdikzionalak desagertu ziren.
Ikisizioa deusestatzea erabaki zuten.
Askatasun ekonomikoa: lan askatasuna, kontratazio askatasuna, barneko muga zergen deusestatzea. Hitz batean, gremioen deuseztatzea.
Desamortizazio prozesuari hasiera eman zioten: Inkisizio, Orden militarren eta komentuen ondasunak Estatuak berak bereganati zituela agindu zen. -
Lege Salikoaren abolizioa
Karlos IV.a Espainiakoak 1789an legea deuseztatu eta Alfontso X.aren garaiko Partidetako arauak ezarri zituen. Hala ere, ez zen indarrean jarri, haren seme Fernando VII.a Espainiakoak 1830ean aldarrikatu zuen arte, karlistada eraginez. -
Mª Cristinaren erreginaordearen hasiera
Fernando VII.ak testamentuan Gobernu Kontseilu bat sortzea xedatu zuen, Maria Kristina erregeordeari aholkua emateko. Hala ere, matxinada karlistaren hedapenak errege-aulkia kolokan jarri zuen, eta militar eta aholkulari batzuek Maria Kristina konbentzitu zuen izaera liberaleko gobernu bat izendatu zezan, liberalen babesa lortzeko. -
I.Gerra Karlistaren hasiera
1833an, Fernando VII.a hil zenean, bere testamentuan hiru urteko Isabel alaba bakarrarentzat utzi zuen tronua, eta Maria Kristina erregina izendatu zuen erregeorde, Isabel adin nagusitasunera heldu arte. Absolutistak ez zeuden ados Fernando VII.ak, bere alaba Isabelentzat tronua uzteko eta bere anaia Karlos Maria Isidroren tronua eskuratzeko eskubideak aldarrikatu zituzten. -
Fernando VII.aren heriotza
Bi alditan izan zen Espainiako erregea: 1808an eta 1813-1833 bitartean. Borboiko leinukoa da. -
Mendizabalen desamortitazioa
Ogasun erreforma egiteari. Armada liberala finantzatzea eta Ogasunaren egoera larria sendotzea ziren helburu nagusiak eta horretarako estatuaren mekanismo ekonomiko bat abian jarri zuen: desamortizazio prozesua. -
Konstituzio progresistak
Liberal progresistek 1837ko ekainean onartu zuten konstituzio berria. Aldaketa nagusiak honako hauek izan ziren: Alde batetik, koroaren boterea sendotu zen: Subiranotasun nazionalaren printzipioa onartzen bazen ere, aldi berean hura gorteei eta erregeari egoizten zen. Koroak beto-eskubidea zuen eta Gortak disolbatu zitzakeen.
Beste aldetik, Gorteak bi ganbera izaten hasi ziren: Parlamentua bi ganberatan banatu zen: Kongresua eta Senatua. -
Mª Cristinaren erreginaordearen amaiera
Bestalde, 1830. hamarkadan liberalismoa bitan banatu zen: liberatu moderatuak eta progresistak. Liberal moderatuak koroak botere handia izatearen eta oso errolda sufragio murriztu baten aldekoak ziren. Liberal progresistak, ordea, Cadizeko Gorteen lan legegilearen alde zeuden, eta erreforma sozial eta politiko sakona egitearen alde, erregearen boterea mugatzeko eta parlamentuari emateko. -
I.Gerra Karlistaren amaiera
Azkenik, 1839an, gerraz nekatuta, liberalak eta karlistak bat etorri ziren gatazkaren amaierari irtenbide bat bilatzeko. Liberalak ohartu ziren onena izango zela foruen auzia eta Don Karlosena bereiztea foruzaleak bereganatzeko. Karlisten artean transakzionistak nagusitu ziren gatazka hitzarmen baten bidez bukatzeko. Bakarrik intransigenteak eutsi zioten borrokari Maestrazgoan, 1840an garaituak izan arte. -
Boluetako Santa Ana fabrikaren sorrera.
Lehenengo labe garaiak sortu ziren: “Boluetako Santa Ana” (Santa Ana de Bolueta, 1841) eta “Nuestra Señora de la Merced” -
Vicalvaroko matxinada
Madrilgo Vicálvaro hirian
Aurrezaleen, demokraten eta sektore moderatu batzuen altxamendua.
Zergatia: Gobernu moderatuen agintekeria (autoritarismoa)
Ondorioa: Gobernua progresisten esku
Altxaldi-buru: Leopoldo O’Donell -
Gizonezko sufragio unibertsala
Sufragio unibertsala estatu bateko biztanle guztiek botoa emateko duten eskubidea da, haien jatorria, arraza, sexua, adina, sinesmenak edo gizarte-egoera edozein dela ere. -
Alfonso XII.aren heriotza
Handik gutxira, azaroaren 25ean, Alfontso XII.a tuberkulosiak jota hil zen El Pardoko Errege Jauregian. -
Alfonso XIII.a Espainiako erregea.
Adin txikikoa zela, bere ama María Cristina de Habsburgo-Lorrenak hartu zuen Estatuko buruzagitza, erregeorde gisa, harik eta 1902ko maiatzean, hamasei urte bete eta 1876ko Konstituzioa zin egin zuenean, bere erregealdi pertsonalari ekin zion arte, 1931ko apirilaren 14ra arte, Bigarren Errepublika aldarrikatu zenean erbestera joan behar izan zuen arte. -
Antonio Canovas del Castillo hilketa
Canovas del Castilloren hilketa 1897ko abuztuaren 8an izan zen, Santa Agedako bainuetxean (Gipuzkoa). Bertan, Antonio Canovas del Castillo Espainiako gobernuko presidenteak atseden egun batzuk igaro zituen eta Michele Angiolillo anarkista italiarrak egin zuen. Berehala atxilotu, epaitu eta exekutatu zuten. Gerra-kontseiluan, Angiolillok hilketa Montjuiceko prozesuko torturen mendeku gisa justifikatu zuen. -
Isabel II.aren jaiotza
Espainiako erregina izan zen, Borboi leinukoa, 1833tik 1868 arte. Tronuan ezartzeko, Berrespen Pragmatikoak Lege salikoa indargabetu zuen 1830ean. Haren jaiotzak eta tronuratzeak Lehen Karlistaldia abiarazi zuen, haren osaba Karlos Maria Isidro Borboikoak koroari uko egin behar izan ziolako. -
Bartzelonako Aste Tragikoa
Se conoce con el nombre de Semana Trágica a los sucesos acontecidos en Barcelona y otras ciudades de Cataluña entre el 26 de julio y el 2 de agosto de 1909. El desencadenante de estos violentos eventos fue el decreto del gobierno de Antonio Maura de enviar tropas de reserva a la Guerra de Melilla, siendo la mayoría de estos reservistas padres de familia de las clases obreras. Los sindicatos convocaron una huelga general y el ejército llevó a cabo una dura represión para dominar los disturbios -
Marokoko Rifeko Gerraren hasiera
Espainiari Rif lurraldea egokitu zitzaion, hura baketzeko eta antolatzeko. Espainiak interes ekonomikoak lortu nahi zituen bertan (meategiak. Trenbide-inbertsioak, etab), baina, batez ere, prestigio militarra berreskuratu nahi zuen, 98ko Hondamendia eta gero. -
1917ko greba orokorra
1917ko Espainiako greba orokorra edo 1917ko greba orokor iraultzailea Espainian 1917ko abuztuan egin zen greba orokorrari buruzkoa da — greba orokor iraultzailea zen bere izaeragatik —. UGTk (sozialista) eta Partido Socialista Obrero Españolak deitu zuten, eta zenbait lekutan CNTk (anarko-sindikalista) babestu zuen. Greba orokorra 1917ko krisiaren testuinguru historikoan gertatu zen, Alfontso XIII.aren erregealdian eta Eduardo Datoren gobernuan. -
Miguel Primo de Riveraren estatu-kolpea
Primo de Riveraren diktadura Espainian egon zen erregimen politikoa izan zen, 1923ko irailaren 13an Miguel Primo de Rivera Kataluniako kapitain jeneralak estatu-kolpea eman zuenetik, 1930eko urtarrilaren 28an hark dimisioa eman eta Damaso Berenguer jeneralaren «dictablanda» k ordezkatu zuen arte. «Nazionalismo espainiar autoritarioaren instituzionalizazio kontzientearen lehen saiakeratzat» hartu izan da, eta haren tresna Armada izan zen, oso korporatiboa eta militarista. -
Miguel Primo de Riveraren amaiera
Primo de Riveraren diktadura 1930eko urtarrilaren 28an erori zen, Miguel Primo de Rivera jeneralak dimisioa aurkeztu zionean Alfonso XIII.a Espainiako erregeari, eta honek onartu egin zuen, Damaso Berenguerren Dictablandari bide emanez. Diktaduraren amaiera hilabete batzuk lehenago hasitako prozesu baten amaiera da. -
II. Errepublikaren proklamazioa
Espainiako Bigarren Errepublikaren aldarrikapena 1931ko apirilaren 14an Alfontso XIII.aren borboitar monarkiaren ondorengoa izan zen erregimen politiko errepublikar berria ezartzean zetzan, Primo de Riveraren (1923-1930) diktadura ahalbidetu zuelako «deslegitimatua» geratu zena, Berenguer jeneralaren (1930-1931) diktablandarekin «normaltasun konstituzionalera» itzultzeko saiakeran porrot egin ondoren. -
Alfonso XIII.aren erbestea
Bere borondatez utzi zuen Espainia 1931ko apirileko udal hauteskundeen ondoren, monarkia edo errepublikaren arteko plebiszitutzat hartu zirenak