-
Period: to
Aro Garaikidea
-
Carlos IV.a Boterean
Karlos IV.a Espainiakoaren erregealdian (1788-1808), 1786ko ekaineko Frantziako Iraultzak eta ondorengo garapenak Espainian izan zuen eraginak eragin zuen, bereziki 1799an Napoleon Bonapartek boterea eskuratu ondoren. -
Frantziako Iraultza
1789ko Iraultza Frantsesak mundu baten amaiera irudikatu zuen, ondoren Antzinako Erregimena deituko zena, eta beste baten hasiera, gaur egungoa izaten jarraitzen duen garai modernoa. Luis XVI.ak bere tragedia pertsonalean bi aroen arteko kontraesan konponezina gorpuztu zuen. -
Napoleon Frantziarren Enperadore
Napoleon bonaparte Frantziako enperadorearen irudiaren emaitza Napoleonek estatuaren administrazioa eta sistema judiziala berrantolatu zituen, eta Frantziako legeria zibila tipifikatu zuen Napoleonen Kodearekin eta iraultza-aldian lortutako eskubide eta askatasunak bermatzen zituzten beste sei koderekin, bai eta legearen aurreko berdintasuna eta kultu-askatasuna ere. -
Trafalgarreko Bataila
Guztira 34 ontzik egin zuten topo orduan Nelsonen flotarekin Trafalgar lurmuturretik gertu, eta urriaren 21ean itsas topaketa bat izan zen: Trafalgarko bataila, non frantziar eta espainiar flota britainiar Errege Armadak garaitu zuen. -
Fontainebleauko Ituna
1762ko Fontainebleauko Itunak Espainiar Inperioaren presentzia sendotu zuen Espainia Berrian, Floridatik Ozeano Barea hartzen zuen lurraldean, eta eskualdearen kontrol katoliko, sozial eta kulturala mantendu zuen, britainiar kontrolaren ikuspegi protestanteen aurka. -
Aranjuezeko Matxinada
Matxinada horren arrazoiak bat baino gehiago izan ziren. Alde batetik Fernando VII.a zegoen. Errege izateko ezinegonak eta Maria Luisa erreginak eta Godoyk harreman bat zutela sinesteak, printzeak bere gurasoaren abdikazioa lortzeko prestatu zituen azpijokoak ekarriko zituen. -
Madrilgo Altxamendua
1808ko maiatzaren 2an, Madrilgo herria armetan altxatu zen Napoleon Bonaparte enperadoreak Iberiar Penintsula okupatzeko bidali zituen tropa frantsesen aurka; horrela hasi zen Espainiako Independentzia Gerra, 1814ko hasierara arte luzatuko zena. -
Espainiako Independentzia Gerraren Hasiera
Iberiar penintsulako Gerra, Espainiako Independentzia Gerra, edo Frantsestea eta Frantzestada euskal usadioan Iberiar penintsulan jazotako gatazka armatua izan zen, Napoleondar Gerretan kokatzen dena. Espainiak, Portugalek eta Erresuma Batuak, alde batetik, eta Frantziako Lehen Inperioak, bestetik, borrokatu zuten. -
Baionako Abdikazioak
Karlos IV.a eta bere seme Fernando VII.a Espainiako tronurako eskubideak Napoleon Bonaparteren alde abdikatzera behartuak izan ziren, honek ondoren bere anaia Jose Bonaparteri eman zizkion Jose I.a izenarekin. -
Cadizeko Konstituzioa
Izan ere, 1812ko konstituzioak Espainiako Monarkiaren lege tradizionalekin bat egiten zuen, baina, aldi berean, liberalismo demokratikoaren printzipioak jasotzen zituen, hala nola subiranotasun nazionala eta botere-banaketa. -
Espainiako Independentzia Gerraren Amaiera
1813ko abenduan, Frantziak eta Espainiak Valençayko Ituna sinatu zuten. Bertan, Napoleon Bonapartek bakea eskaini zuen eta Fernando VII.a Espainiako errege gisa aitortu zuen Espainiako Independentzia Gerran jasandako porroten aurrean. -
Lege Salikoaren Abolizioa
Fernando Vll erregeak Lege Salikoa indargabetu zuen, eta horregatik izendatu zuten Espainiako erregina bere alaba Isabel. Egoera hori ez zuen onartu Carlosek, Fernando Vllen anaiak. -
Isabel II.aren Jaiotza
Espainiako erregina izan zen, Ondorengotza Araudiaren indargabetzeari esker, Zigor Pragmatikoaren bidez. Horrek Karlos Maria Isidro infantearen matxinada eragin zuen, Fernando VII.aren anaia eta Isabel II.aren osaba, zeina, karlista izeneko taldeen laguntzaz, Fernandoren agonian bere burua errege izendatzen saiatu baitzen. -
La Granjako Matxinada
La Granjako gertaerak deiturikoak, Karlos Maria Isidro erregearen anaiaren aldekoek Fernando VII.ak argitara eman berri zuen 1789ko Zigor Pragmatikoa baliogabetzeko egindako saiakeran oinarritu ziren. Zigor horri esker, emakumeak errege izan zitezkeen, anaia gizonik ez bazuten. Karlistek ez zuten Isabel tronurako oinordekotzat hartu, eta Fernando VII.a hil zenean, gertaera horrek gerra zibila ekarri zuen, lehen gerra karlista. -
Fernando VII.aren Heriotza
Antzinako Erregimena, monarkaren botere ia absolutua ezaugarri zuena, monarkia liberalari bidea ematen ari zitzaion, Fernandoren oposizio gogorra gorabehera. Herrialdeak ia Amerikako lurralde guztiak galdu zituen, eta haiekin batera bere botere nagusiaren papera. Lege salikoa abolitu zuen. -
Mª Kristina Erregeordetzaren Hasiera
Karlos Maria Isidroren aldekoek sortutako lehen gerra karlistari aurre egin behar izan zion, ez baitzuten 1789ko Zigor Pragmatikoa onartzen, zeinaren bidez emakumeak errege izan zitezkeen eta Fernando VII.ak argitara eman zuen. Absolutismoaren defendatzaile ziren karlistei aurre egiteko, Maria Cristinak kontzesioak egin behar izan zizkien liberalei, trukean Isabel II.aren kausaren alde egingo zutenak; horrek amaiera eman zien Antzinako Erregimenari eta Monarkia absolutuari. -
I. Gerra Karlistaren Hasiera
Gerra Karlos Maria Isidrok planteatu zuen, Fernando VII.aren anaiak. Karlos Maria Isidrok ez zuen Isabel Asturiasko printzesatzat hartu, eta Fernando hil zenean, Isabel erregina izendatu zuten bere amaren erregeordetzapean. -
Juan Álvarez de Mendizabalen Desamortizazioa
Estrategia nagusia era guztietako eliz lurrak desjabetzea zen, gero saltzeko. Baliabide horiek gerra karlista finantzatzeko erabili ziren, eta, ondoren, udal-jabetzetara bideratu ziren. Enkante publikoa zen gehien erabiltzen zen salmenta-modua. Hala ere, garai hartako merkatari handiek baino ezin zituzten prozesu horiek erabili, ordainketa eskudirutan egiten baitzen. -
1837ko Konstituzioa
1837ko Konstituzioak ezarri zuen erregimena monarkia konstituzionalarena izan zen. Alde batetik, Erregearen botereak indartzen zituen, Errege Estatutuak aurreikusten zituen Ganberak deitu eta desegiteko ahalmenak berretsiz, baita beto-eskubidea ere. -
Bergarako Ituna
Lehen Karlistaldia 1833.ean hasi zen. Gerrak aurrera egin ahala, karlisten taldean bi multzo agertu ziren. Batetik, transakziozaleak, gerra gehiegi iraun zuela uste zutenak; eta bestetik jarrera amoregaitzekoak, gerrarekin jarraitu nahi zutenak. Rafael Maroto jenerala transakziozalea zen, eta ondorioz, haren politikari aurka egiten zioten batzuk fusilatu ostean, gerraren amaiera ekarriko zuen Bergarako hitzarmen honetan bukatuko zuten elkarrizketak hasi zituen liberalekin. -
Foruen berretsipenaren legea
Baldomero Espartero jeneralak Rafael Maroto jeneral karlistarekin hartutako konpromisoari erantzuten zion, Bergarako Besarkada deiturikoan – Euskal Herriko eta Nafarroako lehen gerra karlistari amaiera eman ziona – lurralde horietako foru-erregimena errespetatzeko. -
I.Gerra Karlistaren Amaiera
1839ko Bergarako hitzarmenak lehen karlistaldiaren amaiera ekarri zuen, baina matxinadek eta karlistek XIX. mendean zehar jarraitu zuten. -
Mª Kristina Erregeordetzaren Amaiera
Aurrerakoiek Maria Kristina erbestera joatera behartu zuten, erregeordetza Espartero jeneralak hartuz. -
Euskal Foruak eraldatzeko Legea
XIX. mendean Nafarroa Garaiko estatus politikoa aldatu zuen Espainiako legea izan zen. Ondorioz, Nafarroako Erresuma desegin egin zen, eta Nafarroa Garaia 1833an Javier de Burgos Justizia ministroak ezarritako 49 probintzietako bat bihurtu zen Espainian. Galdu egin ziren Gorteak, Erresumako Diputazioa eta erresumako burujabetasun legegile eta judizialak; bisorraiaren trukean, Espainiako gobernadore zibila ezarri zen. -
Lege Hitzartua
Lege Itundua edo Nafarroako Probintziako Foruak Aldatzeko Legea esaten zaio Baldomero Espartero erregeordetzan 1841eko abuztuaren 16an Espainiako Gorte Nagusiek onartutako lege-arauari. -
Pidal Dekretua
1845eko planak testu askatasuna gaitzesten du. Testu horiek hiru urtean behin onartu beharko lituzke Instrukzio Publikoaren Kontseiluak. Kontrol horrek eta agintari akademikoen mendekotasun administratiboak Estatuaren nagusitasuna bermatzen zuten instrukzio publikoan. -
Vicalvaroko matxinada
1854ko Iraultza, Vicalvarada izenarekin ere ezaguna, Leopoldo O 'Donnell jeneralaren agindupean matxinatutako tropen eta Madrilgo Vicálvaro herritik gertu zeuden gobernuko tropen arteko borrokarekin hasi zelako, adierazpen militar bat izan zen, eta ondoren, Isabel II.aren erregealdian gertatu zen matxinada herrikoi bat. Horrela, hamarkada moderatuari amaiera eman zitzaion eta biurteko aurrerakoiari bide eman zitzaion. -
Biurteko Progresistaren hasiera
Uztailaren 28an, Espartero jenerala garaile sartu zen Madrilen, jendetzak goraipatuta, O 'Donnell jenerala bere etsai zaharrarekin besarkatuz. Horrela hasi zen biurteko aurrerakoia, Maria Kristina Borboikoa Frantzian erbestera zihoala. -
Pascual Madozen desamortizazioa
Salgai deklaratu zituen Estatuari, elizgizonei eta esku hilei zegozkien landa-lur, hiri-lur, errolda eta foro guztiak. -
Burdinbideen Lege Orokorra
1855eko Trenbideen Legea erabakigarria izan zen sarearen garapena bultzatzeko; lege horrek eraikuntza gauzatzeko beharrezkoak ziren atzerriko kapitalak erakartzea erraztu zuen, Espainiako industriako sektore batzuen interesak sakrifikatzearen kontura, siderurgiarena kasu. -
Biurteko Progresistaren amaiera
1856ko Espainiako Konstituzioa ez zen inoiz aldarrikatu Leopoldo O 'Donnell jeneralaren "kolpe kontrairaultzailearen" ondorioz, Isabel II.a Espainiakoaren erregealdiko biurteko aurrerakoiari amaiera eman eta 1854an aukeratutako Gorte Konstituziogileak ixtea agindu zuena. -
Seiurteko Demokratikoaren hasiera
1868ko irailean, La Gloriosa izeneko iraultza gertatu zen, Cádizen, itsas armadako Topete amiralak zuzendutako altxamenduarekin. Horri progresistak, demokratak, errepublikanoak, unionistak eta zenbait jeneral (Prim eta Francisco Serrano) lotu zitzaizkiolarik. Bai progresistek zein demokratek batzorde iraultzaileak antolatu zituzten hirietan honako eskakizunak egiteko. -
1869ko Konstituzioa
1869ko Espainiako Konstituzioa 1868-1871ko Behin-behineko Gobernupean onartutako Konstituzioa izan zen, 1868ko Iraultzaren garaipenaren ondoren, Isabel II.aren erregealdiari amaiera eman ziona. Amadeo I.aren erregealdian indarrean egon zen Konstituzioa izan zen. -
III. Karlistadaren Hasiera
1872tik 1876ra bitartean garatu zen Espainian, Karlos, Madrilgo dukea, Karlos VII.a izeneko erregegai karlistaren aldekoen eta Amadeo I.aren, I. Errepublikaren eta Alfontso XII.aren gobernuen artean.
1870eko martxoan, Ramón Cabrerak karlismoaren buruzagi politiko eta militar gisa dimisioa aurkeztu zuen, uste zuelako ez zeudela "armen bidez garaipena lortzeko arrazoizko baldintzak" eta ez zuela nahi Espainia beste gerra zibil baten aurrean jarri. -
Seiurteko Demokratikoaren amaiera
1874ko abenduan, Arsenio Martínez-Campos jenerala eta beste militar batzuk altxatu egin ziren, eta Alfontso Borboikoa izendatu zuten Espainiako errege. Hala:
1868an hasi zen ziklo iraultzailea amaitu zen.
Berrezarketaren garaia hasi zen. -
Errestaurazioaren hasiera
Errestaurazioaren erregimen politikoa 1876ko Konstituzioan oinarritu zen, eta egonkortasun instituzionala eta Estatuaren eredu liberalaren eraikuntza izan zituen ezaugarri, 1917ko krisitik eta Primo de Riveraren diktaduratik aurrera pixkanaka gainbehera joan zen arte. -
III. Karlistadaren Amaiera
1873ko otsailean Espainiako Lehen Errepublika aldarrikatu ondoren, monarkiko isabeldar asko karlisten aldera pasatu ziren, matxinada kantonalistarekin handituz. Aitzitik, 1874ko urtarrilean Pavíak emandako kolpeak eta 1874ko abenduaren 29an Arsenio Martínez Camposek emandako pronuntziamenduak, 1868an Alfontso XII.a pertsonarengan eroritako dinastia berrezartzea eragin zuenak, karlistei indarrak kentzen lagundu zuten, Espainiako Gobernua Vatikanora hurbildu zen. -
1876ko Konstituzioa
Práxedes Mateo Sagastak aldarrikatu zuen 1876ko ekainaren 30ean, eta Borboien berrezarkuntzaren oinarria izan zen. Konstituzio hau, 600 handiki, aurreko legegintzaldietako senatari eta diputatu ohiek eta Cánovas del Castillok izendatutako talde batek garatutako zirriborro konstituzional batetik abiatu zen. Haietatik 39k osatu zuten batzorde bat, Manuel Alonso Martínez buru zuela, behin betiko testua idazteaz arduratuko zena. -
Euskal Foruen abolizio legea
Karlistaldiak amaitu ondoren, hiru Euskal Probintzietako Foruak, Batzarrak eta Foru Aldundiak deuseztatu ziren 1876ko uztailaren 21eko Legearen bidez, nahiz eta 1878an Canovas del Castilloren gobernuak, «denborari dagokionez ez ezik, jarraibide eta ondorio ekonomiko, politiko eta arauzkoei dagokienez ere Nafarroako Hitzarmenaren aurretik», Kontzertu Ekonomikoa deiturikoa emango zien hiru euskal probintziei trukean. -
Alfonso XII.aren heriotza
Tuberkulosiak akabatu zuen Alfontso XII.a. -
Alfonso XIII.a Espainiako erregea
Alfontso XIII.a Espainiakoa, "Afrikarra" deitua, Espainiako errege izan zen jaio zenetik 1931ko apirilaren 14an Espainiako Bigarren Errepublika aldarrikatu zen arte. Hamasei urte zituela hartu zuen Koroa, 1902ko maiatzaren 17an. -
Antonio Cánovas del Castilloren hilketa
1897ko abuztuaren 8an, Michele Angiolillo anarkista italiarrak erail zuen Cánovas Arrasateko Santa Agedako bainuetxean gaur egun Aita Menni Ospitalean. -
Errestaurazioaren amaiera
Izan ere, 1917ko Espainiako krisia izan zen une giltzarri bat, eta 1923ko irailean amaitu zen, Primo de Riveraren diktadurari bide eman zion estatu-kolpearen garaipenarekin.