-
Period: to
Aro Garaikidea
-
Carlos IV. boterean
Karlos IV.a Espainiako erregea izan zen 1788ko abenduaren 14tik 1808ko martxoaren 19ra arte -
Frantziako Iraultza
Frantziako Iraultza 1789tik 1799ra bitartean Frantzian aldaketa azkar eta sakonak ekarri zituen prozesu sozial eta politikoa izan zen. -
Napoleon frantziarren enperadore
Napoleon Bonaparte lider militar eta politikari frantsesa izan zen, Frantziako Iraultzan nabarmendu zena eta Gerra Iraultzaileetan hainbat kanpaina arrakastatsuren buru izan zena. -
Trafalgarreko bataila
Trafalgarko gudua 1805eko urriaren 21ean Trafalgar lurmuturrean gertatutako itsas borroka izan zen, Napoleondar gerren barruan. Frantziar eta espainiar armadak baturik, Ingalaterraren armadaren aurka eraso zuten. Ingelesek irabazi zuten gudua. -
Fontainebleauko Ituna
1807ko urriaren 27an (Godoy eta Napoleon), Frantziako Fontainebleau hirian, itun bat sinatu zen Napoleonen Frantziarekin eta Karlos iv.ak zuzendutako Espainiarekin, Portugalgo lurraldeen banaketa eta koloniak, eta, gainera, Ingalaterraren blokeo komertziala eragin zuen. -
Aranjuezko matxinada,
Aranjuezko matxinada, 1808ko martxoaren 18-19an, Aranjuezen Frantziako Inperioaren aurka egindako matxinada bat izan zen, Asturiasko Printzeak bultzatutakoa. Politikan Godoy baztertu eta kartzelatzea eragin zuen, eta Karlos IV.a Espainiakoa erregea agintea Fernando VII.a Espainiakoa semearen esku uztera behartu zuen -
Madrilgo Altxamendua
Maiatzaren 2a 1808ko egun hartan Madrilen izandako matxinada izan zen, Aranjuezko jaikialdiak sortutako ziurgabetasun politikoak bultzatuta. Napoleondar armadaren errepresio bortitzak matxinada deiak eta aldarrikapenak eragin zituen herrialde osoan, azken finean Iberiar Penintsulako Gerra piztu zuena. -
Espainiako Independentzia Gerraren hasiera
beriar penintsulako Gerra, Espainiako Independentzia Gerra, edo Frantsestea eta Frantzestada —euskal usadioan— Iberiar penintsulan jazotako gatazka armatua izan zen, Napoleondar Gerretan kokatzen dena. -
Baionako Abdikazioak
Baionako abdikazioak, 1808ko maiatzaren 5ean Baionako Marracqeko jauregian gertatutakoak, Fernando VII.ak eta horren aita Karlos IV.ak Espainiako erregetzari uko egin eta Napoleon Bonaparteren esku utzi zuteneko gertakizun historikoa da. Jarraian, Napoleonek Josef anaia Espainako errege izendatu zuen -
Cadizeko Konstituzioa
1812ko Espainiako Konstituzioa mugarri bat da herrialde horren historian, harrezkero alderdi progresista eta liberalaren erreferentzia bilakatu zelako hurrengo hamarkadetan, eta hura berrezarri ere egin zen une desberdinetan, labur bada ere (1820, 1836). Dena den, inspirazio-iturri bilakatu zen beste konstituzio batzuk eta Espainiako nazio-estatua edo estatu zentralizatua eratzeko orduan -
Espainiako Independentzia Gerraren amaiera
Ondorio ekonomikoak handiak izan ziren nekazaritzaren hondamendiarekin, industriaren galerarekin eta Amerikarekiko merkataritzaren galerarekin. Esparru politikoan, monarkia absolutua berrezarri zen arren, azkenean ideia liberalak nagusitu ziren, baina urte batzuk geroago eta amerikar kolonien galeraren hasieran. -
Lege Salikoaren abolizioa
1830eko martxoaren 29an, Fernando VII.a erregeak, bere emaztearen sabelean ernaltzen ari zen haurra neskato bat izan zitekeela jakinik, Zigor Pragmatiko bat aldarrikatzea erabaki zuen, zeinaren bidez Lege Salikoa deuseztatzen zuen eta, horrela, emakumeek Espainiako tronura iristeko zuten eskubidea berrezartzen zuen, ondorengotza-ildoari jarraitu beharrean. -
Isabel II.aren jaiotza
Elisabet II.a edo Isabel II.a Espainiako erregina izan zen, Borboi leinukoa, 1833tik 1868 arte. Tronuan ezartzeko, Berrespen Pragmatikoak Lege salikoa indargabetu zuen 1830ean. -
Fernando VII.aren heriotza
Fernando VII.a, izengoitiz Desiratua eta Errege desleiala deitua, bi alditan izan zen Espainiako erregea: 1808an eta 1813-1833 bitartean. Borboiko leinukoa da. -
Mª Kristina Erregeordetzaren hasiera
Maria Kristina Borboikoa, baita ere Maria Kristina Bi Sizilietakoa(Palermo, Italia, 1806ko apirilaren 27a - Sainte-Adresse, Frantzia, 1878ko abuztuaren 22a), Espainiako erreginaordea izan zen Isabel II.a Borboikoaren alabaren ordez, eta Espainiako errege Fernando VII.aren laugarren emaztea ere bai. -
I.Gerra Karlistaren hasiera
Lehen Karlistaldia Lehen Karlista Gerra, , 1833 eta 1840 urteen bitartean Hego Euskal Herrian batez ere eta Espainian izandako gerra zibilari deritzo -
Juan Álvarez de Mendizabalen desamortizazioa
Juan de Dios Álvarez Méndez, Mendizabal (Cadiz, 1790eko otsailaren 25a - Madril, 1853ko azaroaren 3a) politikari liberal eta negozio-gizona izan zen. Nahiko jatorri apalekoa, Espainiako Iraultza liberaleko protagonista nagusia bihurtu zen -
La Granjako matxinada
La Granja matxinada Espainian 1836ko abuztuan gertatu zen, Maria Kristina Borboikoaren erregeordetzan, non La Granja de San Ildefonso (Segovia) jauregiko goarnizioko eta errege-guardiako sarjentu talde batek, erregeordea bere bost urteko alaba Isabelekin zegoenak, 1812ko Konstituzioa berriro indarrean jartzera behartu zuten Maria Kristina Borboikoa, eta gobernu liberal aurrerakoi bat izendatzera behartu zuten, Jose Maria Calatrava buru zuela, Juan Alvarez Mendizabal Ogasuneko zorroan berriro. -
1837ko Konstituzioa
Espainiako 1837ko Konstituzioa Maria Kristina Borboikoaren erregealdian aldarrikatu zen Espainian. Alderdi Progresistaren ekimena izan zen. -
Mª Kristina Erregeordetzaren amaiera
Maria Kristina Borboikoa, baita ere Maria Kristina Bi Sizilietakoa, batzuetan Maria Kristina Borboi-Bi Sizilia gaztelaniaz María Cristina de Borbón-Dos Sicilias, Espainiako erreginaordea izan zen Elisabet II.a Borboikoaren alabaren ordez, eta Espainiako errege Fernando VII.aren laugarren emaztea ere bai. -
Bergarako Ituna
Bergarako besarkada edo Bergarako hitzarmena Maroto karlista jeneralak eta Espartero jeneral liberalak Bergara udalerriko Irizar jauregian sinatutako hitzarmenaren aurkezpen sinbolikoa da, Bergaran egindakoa 1839ko abuztuaren 31n. Bi egun lehenago Oñatin sinatu zuten hitzarmena. -
Foruen berretsipenaren legea
1839ko urriaren 25eko Foruak Berresteko Legea Maria Kristina Borboikoaren erregeordetzan onartutako Espainiako legea izan zen. Baldomero Espartero jeneral isabeldarrak Rafael Maroto jeneral karlistarekin hartutako konpromisoari erantzuten zion, Bergarako Besarkada deiturikoan – Euskal Herriko eta Nafarroako lehen gerra karlistari amaiera eman ziona – lurralde horietako foru-erregimena errespetatzeko. -
I.Gerra Karlistaren amaiera
Lehen Gerra Karlistak hainbat ondorio sortu zituen, eta horiek kontuan hartu behar dira Espainiako XIX. mendearen zati handi bat ulertzeko, bai auzi politikoetan, bai ekonomikoetan.
Lehenik eta behin, aipatu behar da oso gatazka odoltsua izan zela, eta giza bizitzetan kostu handia eragin zuela. Jakina denez, osagai ideologiko handiko eta muturreko indarkeria politikoko gerra zibila izan zen. -
Lege Hitzartua
1841eko Foruak Eraldatzeko Legea, geroago Nafarroako Lege Hitzartua ere deitu izan dena, XIX. mendean Nafarroa Garaiko estatus politikoa aldatu zuen Espainiako legea izan zen. -
Euskal foruak eraldatzeko legea
Hego Euskal Herriko foruak Hego Euskal Herrian indarrean diren edo izan diren lege berezien multzo bat dira. Herriaren ohiturak, pribilegio politiko nahiz ekonomikoak, eta zigor arauak biltzen dituzte. Oro har, erregeak berresten zituen foruak. -
Boluetako Santa Ana fabrikaren sorrera.
Santa Ana de Bolueta Bizkaiko industrializazioaren hasierako enpresarik esanguratsuenetako bat da. 1841ean sortu zen, aduanak kostaldera lekualdatu ziren urtean (foraltasun tradizionalaren eraldatze- eta indargabetze-prozesuan ere esanguratsua izan zen), eta burdinolatik siderurgia modernora igaro zen. Eta gaur egunera arte (2007) luzaro iraun izanak, ezaugarri berberei eutsiz, enpresa-kultura espezifiko batek, kasu berezi bihurtzen du. -
Pidal dekretua
1845eko irailaren 17ko Errege Dekretuaren bidez eman zion izena Pidal Planari: «Gazteen irakaskuntza ez da espekulatzaileen gutiziari emana utz daitekeen merkantzia bat, eta ez da interes pribatua soilik nagusi den gainerako industrien parekoa izan behar»; hala ere, hura egiten ere esku hartu zuten... -
Vicalvaroko Matxinada
Vicalvarada —por haberse iniciado con el enfrentamiento entre las tropas sublevadas al mando del general Leopoldo O'Donnell y las tropas gubernamentales en las cercanías del pueblo madrileño de Vicálvaro— fue un pronunciamiento militar seguido de una insurrección popular, que se produjo entre el 28 de junio y el 28 de julio de 1854 durante el reinado de Isabel II. Se puso fin así a la década moderada (1844-1854) y se dio paso al bienio progresista (1854-1856). -
Biurteko Progresistaren hasiera
Espainiako historiografian, Biurteko Progresista 1854ko uztailaren eta 1856ko uztailaren arteko Elisabet II.a Espainiakoaren erregealdiaren aldia da. Biurte horretan, progresistek Hamarkada Moderatuan liberal kontserbadoreek egindakoa aldatzeko saiakerak egin zituzten.[1] Biurtekoa Vicalvarada izeneko altxatze militarrarekin hasi eta Baldomero Esparterok gobernua utzi zuenean amaitu zen. -
Pascual Madozen desamortizazioa
Salgai deklaratu zituen Estatuari, elizgizonei eta esku hilei zegozkien landa-lur, hiri-lur, errolda eta foro guztiak. -
Burdinbideen Lege Orokorra
1855eko Trenbideen Legea erabakigarria izan zen sarearen garapena bultzatzeko; lege horrek eraikuntza gauzatzeko beharrezkoak ziren atzerriko kapitalak erakartzea erraztu zuen, Espainiako industriako sektore batzuen interesak sakrifikatzearen kontura, siderurgiarena kasu. -
Biurteko Progresistaren amaiera
1856ko uztailean Esparterok dimititu ondoren, erreginak gobernua osatzeko agindua eman zion O'Donnelli. Haren gobernuan moderatuek eta progresista kontserbadoreenek hartu zuten parte, moderantismo politikorantz zuzenduz bidea. Era honetan Elisabet II.aren erregealdiaren azken faseari eman zitzaion hasiera, hau da, moderantismoaren berrezarkuntzari.
Hego Euskal Herrian burgesiak jarrera liberal kontserbadoreagoak hartu zituen, jarduera ekonomikoa garatu ahal izateko beharrezko ordena bermatzeko. -
Seiurteko Demokratikoaren hasiera
Seiurteko demokratikoa Espainiako historiaren garai bat da, 1868ko iraileko iraultzaren eta 1874an Berrezarpen Borboitarra ekarri zuen pronuntziamenduaren artekoa. -
1869ko Konstituzioa
Espainiako 1869ko konstituzioa konstituzio demokratikoa izan zen. Gorte konstituziogileak deitu zituzten konstituzioa idazteko. 25 urtetik gorako gizonek zuten botoa emateko eskubidea. Konstituzio honen ezaugarriak hurrengoak ziren: Burujabetza nazionala Aginteen banaketa Elkartzeko eta biltzeko askatasuna -
Period: to
III. Karlistaldia
Bigarren Karlistaldia 1872tik 1876ra Hego Euskal Herrian eta Espainian gertatutako gudu zibila izan zen. Alde batetik, Espainiako koroa aldarrikatzen zuen Madrilgo duke Karlos eta haren jarraitzaileak zeuden eta, bestetik, Amadeo I.a, Espainiako Lehen Errepublika eta Alfontso XII.aren gobernuak. -
Seiurteko Demokratikoaren amaiera
1873an, Amadeo I.aren abdikazioak utzitako botere hutsuneari erantzuteko, eta
1868ko iraultzaren printzipio demokratikoei eusteko, zenbait monarkikok (progresista
erradikalak) eta errepublikazaleek konpromisoa hartu zuten I. Errepublika ezartzeko. babestu zutenen artean, errepublikanoen banaketa, herriaren eskakizunak eta
mobilizazioak, alfontsinoen konspirazioa, mugimendu kantonalista eta piztuta zeuden -
Period: to
ERRESTAURAZIOA
Berrezarpen borbonikoa esaten zaio 1874ko abenduaren 29tik (Arsenio Martínez Campos jeneralak Espainiako Lehen Errepublikari amaiera eman zion unea) 1931ko apirilaren 14ra arte iraun zuen monarkiaren pean garatutako Espainiako historiaren aro politikoari. -
1876ko Konstituzioa
Espainiako 1876ko konstituzioa Práxedes Mateo Sagastak aldarrikatu zuen 1876ko ekainaren 30ean, eta Borboien berrezarkuntzaren oinarria izan zen. -
Euskal Foruen abolizio legea
Karlistaldiak amaitu ondoren, Euskal Herriko hiru probintzietako Foruak, Batzarrak eta Foru Aldundiak bertan behera geratu ziren, 1876ko uztailaren 21eko Legearen bidez (39). Hala ere, 1878an, Canovas del Castilloren gobernuak, "Nafarroako Hitzarmenaren aurretik, denborari dagokionez ez ezik, jarraibide eta ondorio ekonomiko, politiko eta arauzkoei dagokienez ere, Kontzertu Ekonomikoa deiturikoa emango zien hiru euskal probintziei". -
PSOE alderdi sozialistaren sorrera
Espainiako Langile Alderdi Sozialista edo ezagunago Espainiako Alderdi Sozialista (gaztelaniaz Partido Socialista Obrero Español PSOE) Espainiako alderdi politikoa da. 1879ko maiatzaren 2an Pablo Iglesias langileak Madrilen sortu zuen, eta egun Espainiako alderdi zaharrena da. -
Alfonso XII.aren heriotza
Alfontso XII.a Baketzailea ezizenez, Espainiako errege izan zen 1875etik 1885era bitartean. Elisabet II.a Espainiakoaren eta honen senarra Frantzisko Asiskoa Borboikoaren semea zen. Borboien berrezarkuntzaren lehen erregea izan zen, 27 urterekin tuberkulosiak hil zuen arte. Haren hil ondoko seme Alfontso izan zen ondorengo erregea, adin txikikoa zen bitartean Alfontso XII.aren alarguna Maria Kristina erreginordea izan bazen ere. -
Alfonso XIII.a Espainiako erregea.
Alfontso XIII.a Madril, 1886ko maiatzaren 17a - Erroma, Italiako Erresuma, 1941eko otsailaren 28a jaio zenetik 1931 arte Espainiako erregea izan zen. Hamasei urte zituela eskuratu zuen boterea, 1902ko maiatzaren 17an. -
UGT sindikatu sozialistaren sorrera.
Langileen Batasun Orokorra edo UGT Espainiako sindikatua da, kide eta boto sindikalen kopuruetan Espainiako bigarrena. Madrilen du egoitza nagusia, eta 2005ean ia 900.000 kide zituen -
Gizonezko sufragio unibertsala
Gizonezkoen sufragioa, bere garaian "Sufragio universal" deitua, 1869ko Konstituzioan aitortzen da eta 1890ean behin betiko ezartzen da; emakumezkoen sufragioa 1933ko Hauteskundeetan (II. Errepublika) gauzatzen da lehen aldiz, urte horretako urriaren 1ean gehiengoz onartuz. -
EAJ-PNVren sorrera
Euzko Alderdi Jeltzalea edota EAJ (gaztelaniaz: Partido Nacionalista Vasco edota PNV, frantsesez: Parti nationaliste basque edota PNB) Euskal Herriko alderdi politiko abertzale eta kristau demokrata da. Alderdiko kideei jelkide deritze, eta zaleei eta haren ideologiari, jeltzale. EAJren gazte erakundea Euzko Gaztedi (EGI) da. -
Antonio Cánovas del Castilloren hilketa
1897ko abuztuaren 8an, eguerdian, errebolber batez, hiru tiro egin zizkion Canovasi, Espainaiko Gobernuko Presidenteari, Arrasateko Santa Ageda bainutegian atseden hartzen ari zela. Canovas, erasoa pairatu zuenean, egunkari batzuk irakurtzen ari zen eta Angiolillok ezustean harrapatu zuen. Tiro egin ahala, tirokatzaileak José Rizal ekarri zuen gogora, espainiarrek exekutatutako aktibista politiko filipinarra.[4] Gertaerak oihartzun handia izan zuen Europa osoan. -
Euskalduna Ontziolaren sorrera.
Euskalduna ontziola Bilbon oinarritutako konpainia eta ontziola izan zen, pisu handikoa hala Euskal Herrian nola Espainian. De la Sota sendiaren Errepublikaren aldeko posizioa zela eta, kolpe gogorra jasan zuen Espainiako Gerra Zibilean Francoren diktadurako agintariek desjabetu zutenean. 1969an, agintari horiek Astilleros Españoles sortu zuten Euskalduna beste konpainia batzuekin bateratuz. -
“Bilboko Labe garaiak” eta “la Vizcaína” sorrera.
Bizkaiko Labe Garaiak edo Altos Hornos de Vizcaya (AHV) 1902an sorturiko enpresa siderometalurgikoa izan zen. Euskal Herriko industria metalurgikoaren enpresa garrantzitsuena izan zen. Era berean, XX. mendearen zati handi batean Espainiar estatuko garrantzitsuena ere izan zen. -
Period: to
Bartzelonako Aste Tragikoa
Bartzelonako Aste Tragikoa matxinada soziala izan zen, 1909ko uztailaren 26tik abuztuaren 2ra arte Bartzelonan eta Kataluniako zenbait herritan gertatutakoa. Antonio Mauraren gobernuak Marokora tropa berriak bidaltzean sortutako protestak izan ziren eragile nagusia.Protestetan parte hartu zuten gehienak langile familiatako gizonak izan ziren; sindikatuek greba orokorra deitu zuten. -
Marokoko Rifeko Gerraren hasiera
Rifeko gerra (gaztelaniaz: Guerra del Rif), Marokoko gerra edo Afrikako gerra ere deitua, Rifen jazotako borroka bat izan zen, non bertako tribuek eta Rifeko Errepublika independenteak Espainia eta Frantziako inperio kolonialei aurre egin zieten 1911tik 1927ra. Marokoko Espainiar Protektoratua sortu zenetik Abd el-Krim errenditu arte iraun zuen. -
Period: to
1917ko greba orokorra
1917ko Espainiako greba orokorra UGT eta PSOE espainiar erakunde sozialistek, eskualde batzuetan CNT sindikatu anarkistaren laguntzarekin batera, abuzturako deitutako greba orokorra izan zen, Eduardo Dato presidentearen agintaldian izandako krisialdiaren barnean gertatu zen. -
Miguel Primo de Riveraren estatu-kolpea
Primo de Riveraren diktadura, 1923ko irailaren 23an Miguel Primo de Rivera Kataluniako kapitain jeneralak estatu-kolpea eman zuenetik 1930eko urtarrilaren 28an dimititu zuen arte, Espainiak izan zuen erregimen politikoa izan zen. -
La Esperanza fabrikaren sorrera
Fundada en Gernika en 1925 y trasladada a esta ubicación en 1932, la producción de La Esperanza comenzó con la pistola automática de doble acción ECIA (acrónimo de Esperanza y Compañía). En la década de 1940 la empresa se especializó en la elaboración y comercialización de morteros para el ejército de tierra español y para su exportación. Cerradas las instalaciones en 1994. -
Miguel Primo de Riveraren amaiera
XX. mendearen hasieratik Berrezarkuntzaren erregimen politikoa ahulduz joan zen, eta gero eta ezegonkorrago bihurtu. Francisco Silvelaren onbideratze saioak porrot egin ondoren, Antonio Maura iraultza goitik egiten ahalegindu zen, baina 1909ko Bartzelonako Aste Tragikoak eman zion amaiera. José Canalejasen erreforma ezkertiarrek ere ez zituzten arazo estrukturalak konpondu. Haren agintaldiak amaiera trajikoa izan zuen, 1912ko azaroaren 12an erahila izan baitzen -
Alfonso XIII.aren erbestea
Bere borondatez utzi zuen Espainia 1931ko apirileko udal hauteskundeen ondoren, monarkia edo errepublikaren arteko plebiszitutzat hartu zirenak. Erroman hil zen, eta bertan lurperatu zuten hasieran; haren gorpuzkiak ez zituzten El Escorial monasterioko Erregeen Panteoira eraman 1980ra arte. -
II. Errepublikaren proklamazioa
Espainiako Bigarren Errepublika 1931ko apirilaren 14tik, Alfontso XIII.aren monarkia ordeztuz, 1939ko apirilaren 1era arte, Gerra Zibila amaitu zen eguna, diktadura frankistari bide eman ziona, egon zen erregimen demokratikoa izan zen.