-
Eskubideen Aldarrikapena
Errege-erreginak zenbait eskubide eta askatsasun bermatu zizkieten herritarrei.
Ingalaterrako parlametuzko monarkiaren oinarri teorikoa liberalismo politikoa izan zen. John Lockek dotrina hori zehaztu zuen eta hauek dira oinarriak:
-Askatasuna.
-Berdintasuna.
-Jabetza. -
Antzinako Erregimena
XVIII. mendeko Europako monarkietan zegoen gizarte, ekonomi eta polika harreman multzoari deitzen zaio.
Hiru ezaugarri:
-Estamentuzko gizarteak irautea.
-Ekonomia-sistema lehen sektorea.
-Politika-sisteman monarkia absolutua. -
Estamentuzko gizartea jarratzea
Antzinako Erregmenaren gizarte-antolaketako modu bat.
Sistema hau Erdi Aroan sortu zen eta gizartea hiru estamendutan banatzen zituen: kleroa, noblezia eta herri xehea.
Bi ezaugarri:
Inmobilismo bertikala: herri xeheko kideak ezin ziren malaz igo.
Pribilegioak egotea:Nobleziak eta kleroak zenbait onura zezaketen, adibidez, zergak ez ordaintzea. -
Gizartearen barruko eraldaketak
Noblezia: goi eta behe-noblezian banatzen zen.
Goi noblezia jabetza asko zituen landatan eta diru asko jasotzen zuten.
Behe-nobleziaren ekonomia estuagoa zen, eta horregaitik kideak burgesiako dirudunekin ezkontzen hasi ziren. -
Lehen sektorea Antzinako Erregimenan
Biztanle gehienak, nekazazaritzan jardun zuten. Oro har, iraupeneko ekoizpena zen. Lur gehienak zerealak lanzatzeko erabiltzen zirenbaina merkataritzako produktuak ere lantzen ziren.
Subsistentzia-krisiak gertatzen ziren aldi-aldian, eta horregaitik gizarte-tentsioak areagotu egiten ziren.
Lur gehienak pribilegiatuenak ziren.
Noblezien lurrak ez ziren banatzen, maiorazkoengatik. Lege horren arabera, ondare osoa jaunaren semearentzat
Kleroaren lurren zati bat, esku mortuak ezin zuten saldu. -
Industriaren eta merkataritzaren garapena
Antzinako Erregimeneko industria monarkek bultzatu zuten.
Burgesiak zailtasunak zituen bere kapitala industrian inbertitzeko.
Monarkia ekoizpen-sistema berritzen saiatu zen eta horretarako Errege Fabrikak sortu zituen.
Kanpo-merkataritzak, Europaren eta Amerikaren arteko trukeen garapenari esker hankunde handia izan zuen. Monarkiak merkataritza monopolioa merkataritza-konpainia jakin bati eman zion.
Barne-merkataritzak arazoak zituen, eskualde batetik bestera neurri desberdinak erabialtzegaitik -
Gizartearen barruko eraldaketak
Noblezia: goi eta behe-noblezian banatzen zen.
Goi noblezia jabetza asko zituen landatan eta diru asko jasotzen zuten.
Behe-nobleziaren ekonomia estuagoa zen, eta horregaitik kideak burgesiako dirudunekin ezkontzen hasi ziren. Kleroa: goi eta behe-kleroan banatzen zen. Goi kleroak nobleetako seme gazteak osatzen zuten eta behe kleroak herri xeheko kideak ziren, gehienetan miseriagoetan bizi ziren. Herri xehea: gainerako biztanleak osatzen zuten. Nekazarien taldea zen ugariena
Burgesia gero eta -
Ingalaterrako parlamentarismoa
XVII. mendean, Estuardo dinastiako erregeak absolutusmoa ezartzen saiatu zen, baina ez zuen arrakastarik.
Erregearen eta burgesiaren arteko gatazka 1642ko eta 1688ko iraultzak eragin zituen. Iraultzaren ondorioz, parlamentuzko mnarkia gailendu zen. -
Period: to
Borboitarren mendean
Ondorengotza Gerra piztean, Bizakiako, Arabako eta Gipuzkoako Batzar Nagusiek Filipe Anjoukoaren, frantziar hautagaiaren. Nahiz eta Borboitarrek berehala ezarri zuten administrazio-zentralizazioa erresuman.
-Arrantzak protagonismo gutxiago izan zuen. 1713.urteaz geroztik ohiko arrantza-tokietan jarduera murriztu zelako.
-Merkataritzak ekonomikoa-jarduera nagusia izaten jarraitu zuen.
-Burdinolek urte oparoak izan zituzten. -
Gobernua, XVIII. mendearen hasieran
Absolutismoa zen Europako herrialde gehienetako politika-sistema.
Monarkak botere desberdinak zuten eta honek erabagitzen zuten zer lege sartzen zen indarrean.
Absolutismoa Frantzian sortu zen, XVII.mendean eta Bossueten ideiatan oinarritzen da. Ekonomian, merkantilismoa zen absolutismoaren oinarria eta idea honek defendatzen zituen:
-Zenbat urre eta zilar gehiago, estatua aberatsagoa.
-Ekonomia-protekzionismoa martxan jarri, metalak herritik ez irteteko, eta metal horiek eskuratzeko. -
XVIII.mendean euskal lurraldean (Gizartea)
Euskal gizartean, estamentuen arteko bereizketa nabarmena zegoen Burgesia gero eta aberatsagoa zen.
Lurrak saldu eta beren lur ohien errentari bihurtu behar izan zuten. -
XVIII.mendea euskal lurraldean (Gizarte-borrokak)
1717.an , Filipe V.a erregeak aduanak barrualdetik kostaldera aladatzeko agindu zuen, nahiz eta Batzar Nagusiek neurri hori foruen kontrakoa zela adierazi. -
Kultura XVIII. mendean
Rokokoa: Mende horretako lehen erdian, estili hau egon zen., Estilo barrokoa emaitzen joan zen.
Arkitekturan: Forma irregularrak eta makurrak nagusitu ziren, eta dekorazio arranditsua erabili zuten jauregietako gune batzuetan.
Pinturan: Eszena aristokratikoak eta gortekoak ziren nagusi, baita ere eguneroko gaiak margozten ziren. Margolanetan, kolore argiak eta pastelkoloareak erabiltzen zituen.
Neoklasizismoa: estilo arrazionaliskoa eta oreka handiagoa zen. -
Amerikako Iraultza
Lehen aldiz liberalismo aplikatu.
XVIII. medean, Britainia handiak koloniak zituen. Amerikako Iraultza Ingalaterra Berriko kolonoen eta Britainia Handiaren arteko gatazka izan zen, eta kolonoek independentzia lortzean amaitu zen.
Arazoak ekonomiak eta politikan ziren.
Koloniek ekonomia-sistema propio garatu zuten. Tentsio-politikoa areagotu zen Britainia Handia Amerikako lehengaiak eskuratzeko interesa zutelako. Kolonoek zergak ordain behar zizkioten Britainia Handiari. -
XVIII.mendea euskal lurraldean (Ilustrazioa euskal lurrandean)
Xabier Maria Munibe Peñafloridako kondea izan zen, Euskalerriren Adiskideen Elkatearen bultzatzailea. Erakunde hori 1764 an sortu zuten,eta kideek , euskal intelektual garratzitsuenak, hezkuntzarekin eta zientziarekn lotutako jarduerak sustatu ituzten eta horregaitik eskola batzuk sortu zituzten, eta Bergarako Errege Mintegia ere. -
Tea Acts legea
1773an, Ingalaterrako gobernuak Tea acts legea aldarrikatu zituen, tearen merkataritzaren monopolioa bereganatzeko.
Merkatariek natiboz mozorrotura, tea zeramaten Ingalaterrako itsasontzi batzuen erasi zieten Bostongo portuan.
Ordainetan, britaniarrek Bostongo portua bloqueatu zuetn eta Massachussesi eskubide guztiak kendu. -
Period: to
Independentzia Gerra
1774an 13 kolonietako ordezkariak Filadelfiako Lehen biltzarrean bildu ziren, eskubideen aldarrikapena idazteko.
Politikaren aldean, Thomas Jeffersonek, Amerikako Iraultzaren ideologoak, Virginiako Eskubideen aldarrikapena idatzi zuen.
Bertan subiranotasun nazionalean, botere banaketa eta sufragioaren printzipioak adiera ziren.
1776ko Uztailaren 4an sinatu zen AEB-ren independentzia.
-1783an Versaillesko Bakea sinatu zen. -
Estatu Orokorren bilera
Luis XVIaren ogasun-ministroak ekonomia-krisia geldiarazten saiatu zen, baina erreforma sakona behar zzela, pribilegiatuei zergan ordaintzeko.
Erregea pribilegiatuak konbentzitzeko handikien asanblearako deia egin zuen 1787an baino pribilegiatuak ez zuten nahi zergan ordaintzea.
1788an porrota gertatu zen eta erregeak interbide bakkara zuen: Estatu Orokorretara deitzea. -
Amerikako Iraultzaren legatua
1787ko konstituzioan, politika-ordena berria antolatzen zen.
Estatu berriak egitura federala zuen.
Presidenteak botere betearazlea kontrolatzen zuen.
George Washington izan zen Amerikako Estatu Batuetako lehen presidentea.
Kongresuari zegokieon botere hori, bi ganbaretan banatzen zen: Ordezkarien Ganbera eta Senatua. -
Frantziako Iraultzaren hasiera
Iraultza aurretik: 1789 aren hasieran, Frantziako potentzia handitu zen.
Herrialdeak arazo larriak zituen:
Estamentuzko gizartea zegoen.
Ekonomia krisia zegoen
Krisiaren beste alderdi bat Ogazunaren defizita zen.
Politikan ere krisia zegoen. -
Period: to
Asanblea Konstituzionagilearen obra
Helburu hauek zituen: Frantzian Antzinako Erregimena desagerraraztea, horretarako Eskubide feudalen abolizioarako dekretua onetsi zen, eta konstituzio bat idaztea.
Abuztuaren 26an Gizakiaren eta Herritarren Eskubideen Adierazpena idatzi zen.
Bi urtez lanean jardun eta gero, 1791ko Konstituzioa aldarrikatu zuetn.
Konstituzioaren ezaugarriak:
Subiranotasun nazionala.
Botereen banaketa.
Sufragio zentsitarioa.
Administrazioaren deszentralizazioa. -
Period: to
Asanblea Legegilea
Iraultza frantziarraAsamblea legegilea lehen aldiz bildu zen.
Ezaugarriak:
Subiranotasun nazionala ezarri.
Monarkia konstitusionala
Botere banaketa:
Betearazlea: erregearentzat
Legegilea: asamblearentzat
Judiziala: aukeratutako epailearentzar eta independeentzat
Erregeak, hautatutako Biltzar Legegilearekin partekatu behar izaten zuen boterea.
Ministroak aukeratzeko eta betoa ezartzeko eskumena zuen.
Boto eskubidea: Sufragio zentsitarioa. -
XVIII. mendea Euskal lurraldean (Frantziako Iraultzaren eragina)
Iraultzaren arrakastaren ondorioz, Espainiak Frantziari gerra deklaratu zion 1793an eta hurrengo urtean frantziarrek lurraldea inbaditu zuten: Donostia, Bilbo eta Gazteriz konkistatu zituen.
Basileako Bakera sinatu arte, frantziarrek ez zuten alde egin. -
XVII.mendearen amaiera
Monarkia absolutuarekiko eta estamentuzko gizartearekiko gaitzespena nabaria zen..
Politka, ekonomia eta gizarte-antolaketarako forma berriak adierazi ziren. -
Napoleonen Inperioa
Bigarren koalizioan, Italiara joan zen eta bere burua biziarteko kontsul izendatu zuen garaipena lortu ondoren.
Hirugarren koalizioan, Austria eta Errusiarekin errepublika inperio bihurtu zuen. Horren geroztik Napoleonek bloqueo kontinentala ezarri zuen Britainia Handiaren aurka.
Espainia inbaditu zuen 1808an
Errusia inbaditu 1812an, baina porrot egin zuen.
Seigarren koalizioan porrot egin zuen. Gero napoleonek 1814ko apirilaren 6an, Elbako uhartera erbesteratu zen. -
Liberalismo iraultzailea
Burgesiak boterea eskuratu behar zuela pentsatu zuen, aldaketa sakonak eginteko eta Antzinako Erregimena desagertzeko.
Burgesiak boterea eskuratzeko abiatutako przesuaei iraultza burgesa esaten zaioa.
-Botereen bnaketaren kontzeptua Montesquieuk garatu zuen, 1762. urtean, eta hiru botere mota defendatzen zuen: legegilea, betearazlea, eta judiziala.
-Subiranotasun nazionala Rousseauk azaldu zuen,1762 urtean. Honen ustez boterea nazionala da.Herritarrek itun bat egin estatuarekin eta konstituzioa. -
Liberalismo ekonomikoa
Liberalismo ekonomikoa Adam Smithek sortutako teoria ekonomikoa da. Ilustrazioaren garaian, XVIII. mendean, sortu zuen, arrazionalismoaren eta zientzia-azterlanekiko konfiantzaren ondorioz hainbat aldaketa hasi baitziren ernaltzen orduko gizartean. Smithen teoriaren arabera, estatuak ahalik eta eraginik txikiena izan behar du ekonomian, eta ahalik eta gutxien esku hartu, enpresei askatasunez aritzen uzteko eta berdintasunezko gizarte harmoniatsuagoa lortzeko. -
Berrezarkuntza
Napoleonen porrotaren ondoren, erreakzio antiliberala izan zen.
Berrezarkuntzaren garaian, Anztinako Erregimeneko monarkek boterea berreskuratu zuten.
Viernako Biltzarrean, europako mapa berria eratu zen.
Europako mapan eginiko aldaketak estatuen kopurua murriztea zuten helburu.
Aldaketa nagusiak:
Frantzia Iraultza aurreko mugetara itzuli.
Frantziaren espantsionismoari aurre egiteko bi estatu tapoi.
Austriak, Prusiak eta Errusiak zenbait lurralde bereganatu zituzten. -
Lehen industria-iraultzaren faktoreak
Industria iraultza izateko, beharrezkoa izan zen aurretik hiru aldaketa gertatzea: biztanleria haztea, nekazaritza hedatzea eta ekonomia pentsamoldea aldatzea.
XVIII. mendeko nekazaritza hedapena:
Nekazaritza teknikak hobetu ziren.
Abeltzaintza eraldatu zuten.
Nekazaritza egiturak eraldatu ziren. Jabetza pribatua.
Pentsamolde berria:
Gizarte- eta ekonomia-aldaketa liberalismo ekonomikoaren ideologia hedatzearen ondorioa izan zen.
Ekonomia-hazkundea ekimen pribatuak eragiten zioen liberalismoak.