-
Ingalaterra eta Eskoziaren batasuna: Britania handia
Batasuneko Tratatua (ingelesez: Treaty of Union) Britainia Handiko estatu berria sortzera eraman zuen akordioari ematen zaion izena da, Ingalaterrak (Gales barne) eta Eskoziak "Britainia Handia izenarekin erresuma bakar batean elkartuak" izan behar zutela ezartzen duena. -
Utrech-eko ituna: Espainiako Ondorengotza Gudaren bukaera
Utrechteko Tratatua, Utrechteko Bakea edo Utrecht-Rastatteko Ituna izenez ere ezaguna, estatu antagonistek 1713 eta 1715 urteen artean Holandako Utrecht hirian eta Alemaniako Rastatt hirian sinatu zuten Espainiako Ondorengotza Gerran. -
Felipe V.ak Espainiako Erret- Akademiaren sorrera baimendu
Felipe V.aren aginduz, Hizkuntzaren Errege Akademia Espainiarra sortzea onartu zen, hizkuntza garbitu, finkatu eta hari distira emateko. -
Frantziako Luis XIV. hil
Luis XIV.a, frantsesez: Louis XIV eta bataiatzean Louis-Dieudonné Saint-Germain-en-Laye, Frantzia, 1638ko irailaren 5a jaio zena, eta Versailles, Frantzia, 1715eko irailaren 1a hil zena. Frantziako eta Nafarroako erregea izan zen. Luis XIII.aren semea eta ondorengoa izan zen. -
D. Defoe: Robinson Crusoe
Robinson Crusoe (ingelesez, jatorrizkoan The life and strange surprising adventures of Robinson Crusoe) ingelesez idatzitako lehenengo eleberritzat hartzen den liburua da, 1719an argitaratua. Fikziozko autobiografia gisa idatzia dago, irla desertu batean 28 urte pasatzen dituen naufrago ingeles batek kontatua. Ziur asko, Alexander Selkirk eskoziar itsasgizonaren istorioan oinarriturik idatzi zuen nobela Defoek. -
Montesquieu: Gutun Pertsiarrak
Persiar gutunak (frantsesez: Lettres persanes) Montesquieuren eleberri epistolarra da eta bertan bi bidaiari persiarren, Usbek eta Rica, eta Persian geratu diren lagunen arteko gutun gurutzaketa bat irudikatzen du. Bederatzi hilabete eman zuten atzerrian. XVIII. mendean, Ekialdea eta bidaiak orokorrean modan jarri ziren. -
D. Defoe: Moll Flanders
Moll Flanders (ingelesez The Fortunes and Misfortunes of the Famous Moll Flanders, Moll Flanders bezala ezagunagoa) 1722an Daniel Defoek argitaratutako eleberria da. Kazetari gisa lan egin ondoren idatzi zuen obra hori Defoek, eta idazle ezaguna izan zen 1719an Robinson Crusoe eleberriari esker. Garai hartan politikan zituen inplikazioak gutxitzen ari ziren arren, liberal edo whig gisa zituen ikuspegiak, ordea, agerikoak dira Moll Flandersen historian. -
J.Swiften Gulliver-en bidaiak
1725ean argitaratutako Los viajes de Gulliver lanean kirurgilari eta itsasontziko kapitain batek Liliput gizon ñimiñoen herrialdera, Brobdingnag erraldoien herrialdera, Laputa uharte hegalariara (airetik gobernatzen ditu bere lurraldeak) eta, azkenik, Houyhnhnms herrialdera egindako lau bidaiak kontatzen dira.
Obra bidaia-kontakizunaren, egunkari intimoaren eta utopiaren arteko nahasketa adimentsua da. -
Voltaire: Filosofia gutunak
Voltaireren gutun ingelesek edo gutun filosofikoek sekulako eskandalua sortu zuten 1734an argitaratu zenean. Ideia nagusia Ingalaterra ereduzko herrialde gisa aurkeztea da, sineskeria erlijiosoan murgildutako Frantziaren aurrean. -
Montesquieu: Legeen izpiritua
Legeen izpirituak botere betearazlearen, botere legegilearen eta botere judizialaren kontzeptuei buruz hitz egiten du, baina, batez ere, hiruren arteko harremanari buruz. Montesquieuk baztertu egiten ditu teoria absolutistak, non pertsona batek guztiak bere irudian bildu beharko lituzkeen, eta botere-oreka baten aldeko apustua egiten du. -
Entziklopediaren lehen alea
Diderot eta D 'Alembertek Parisen 1751 eta 1772 artean argitaratutako Entziklopediaren lehen edizioaren helburua XVIII. mendeko Europan zebilen jakintza izugarria sistematizatzea izan zen, alfabeto-ordenamendu bati jarraituz. -
Voltaire: Luis XV.aren mendea
Luis XIV.aren mendea Voltaire filosofo, historialari, poeta eta literaturgile frantsesak 1751. urtean idatzitako literatura lana da.
Errege baten istorioaz gain, Aurrerapenaren gaiari buruzko planteamendu bat da, eta hori bihurtu da bere helburu nagusia. Voltairek uste zuen historiaren aurrerapena erlatiboa zela, baina hori bai aurki zitekeela. -
Karlos III. Espainiako errege
Karlos III.a Espainiakoa, Madrilen jaioa 1716ko urtarrilaren 20an, eta Parmako eta Plasentziako dukea 1788ko abenduaren 14an.
Bere garaiko Ilustrazio propioaren ildotik, Karlos III.ak aldaketa garrantzitsuak egin zituen, oinarrizko ordena sozial, politiko eta ekonomikoa hautsi gabe, despotismo ilustratua ministro eta kolaboratzaile ilustratuen talde baten laguntzaz, hala nola Esquilacheko Markesa, Aranda, Campomanes, Floridablanca, Wall eta Grimaldi -
D´Alembert: Filosofia osagaiak
Oro har tolerantzia eta erlijioaren eta metafisikaren esparruan eszeptizismoa izan zituen filosofiaren ezaugarri. Filosofia naturalean espezializatu zen eta Denis Diderotek zuzendutako Encyclopédie atariko hitzaldia idatzi zuen. Filosofo ospetsua, bere pentsamenduak Descartes, Bacon, Newton eta Lockeren eragina jasotzen du. Filosofiako Elementuetan azaldu zuen bere doktrina. -
Voltaire: Kandido
Kandido, edo optimismoa Voltaire filosofo ilustratuak 1759an argitaratutako ipuin filosofikoa da. Voltairek ez zuen inoiz argi eta garbi onartu Monsieur le docteur Ralph ezizenarekin sinatutako eleberri eztabaidagarriaren egilea zela.
Lanak, ikuspegi sardonikotik, Kandido protagonistaren gorabeherak kontatzen ditu. -
J.J. Rousseau: Eloisa berria
Eloisa Berria, Jean-Jacques Rousseauren eleberri epistolar bat da, 1761ean argitaratua. Jatorriz, Alpeen oinetan dagoen hiri txiki bateko biztanleak ziren bi maitaleren gutunak izenekoa, Eloisa Berria eta Pedro Abelardoren istorioan inspiratzen da, eta bertan, maitasun-grina apurka-apurka gainditzen du. -
J.J. Rousseau: Emilio
Jean-Jacques Rousseau filosofoak idatzitako liburua da, XVIII. mendetik eragin handia izan duena pedagogia eta hezkuntzaren filosofian. Émile izeneko gazte eta bere irakaslearen arteko harremana deskribatzen du, haurtzarotik nerabezarora, aldi berean gizakiaren eta gizartearen arteko harremanari eta gizakiaren hezkuntzari buruzko bere ideiak azalduz. -
Katalina II. Errusiako Enperatriza
Katalina II.a Errusiakoa, 34 urtez Errusiako enperatriza izan zen, 1762ko ekainaren 28tik hil zen arte, 67 urte zituela. Kathelinek Petri I.a Errusiakoaren ondarea jaso zuen, «Baltikoko kostaldean mendebalderantz zegoen leiho bat», eta handitu egin zuen, Itsaso Beltzean irekiz. Pedrok teknologia, gobernu-erakundeak eta antolaketa militarra inportatu zituen, eta Katalinak Europatik filosofia juridikoa, politikoa eta morala ekarri zituen, medikuntza, artea, kultura eta hezkuntzaz gain. -
Josulagunak Frantziatik kanporatu
Parisko Parlamentuak, 1764ko otsailean, zin egin gabeko bere jurisdikziotik jesuitak erbesteratzeko agindua eman zuen, eta haren eredua, handik gutxira, Rouen, Pau eta Toulouse bezalako beste batzuek jarraitu zuten. Horrela, Jesusen Konpainia Frantziatik kanporatua izan zen, jainkozko zuzenbidean oinarritutako monarkia indartzeko beste urrats bat eginez. -
Voltaire: Filosofia hiztegia
Ilustrazioaren funtsezko lan honen edizio zaindua, Federico de Prusiaren inguruan bildutako intelektualen zirkuluan sortua.
Bere ahotsetan, Voltairek estetikatik politikara doazen gai sorta zabal bat aztertzen du, bereziki gertakari erlijiosoa azpimarratuz, hari eskaintzen baitio bere gogoeta sarkorraren zati handi bat.
Emaitza pentsamendu modernoaren funtsezko liburua da, eta haren irakurketak indarrean dirau gaur egun ere. -
Josulagunak Espainiatik kanporatu
Jesusen Konpainia Espainiatik kanporatu zuten 1767ko apirilaren hasieran, martxoaren 31ko gauetik apirilaren 2ko goizera bitartean. 1609an moriskoen arroztea bezain sekretua, azkarra eta eraginkorra izan zen. -
Goethe: Werther gaztea
Von Goethe artista gazte baten istorioa kontatzen du, bere familiaren presioetatik ihes egiten duena eta bere bizitzarako artea nahi ez duena. Werther, beraz, Wahlheimera joaten da bere artearen bila. Fikziozko herri bat da, bertako biztanleen bizimodu lasaia ezagutu eta bertako naturarekin liluratuta geratzen dena. -
Gizakiaren eskubideen lehen adierzpen modernotzat hartzen da.
Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala, NBEren Batzar Nagusiak 1948ko abenduaren 10ean onartua, Bigarren Mundu Gerrako esperientziaren emaitza izan zen. -
EEBB-k independentzia aldarrikatu
1776ko uztailaren 4an, Estatu Batuetako Kongresuak Independentzia Adierazpena onartu zuen.... Kongresuak hainbat modutan argitaratu zuen Independentzia Adierazpena. Hasiera batean, formatu handiko inprimaki gisa argitaratu zen, zabal banatua eta publikoari irakurria. -
Virginia estatuan Gizakiaren eskubideen adierazpena egiten dute
Dokumentu horrek aldarrikatzen du gizaki guztiak aske eta independenteak direla berez, eta berezkoak dituzten hainbat eskubide dituztela, eta ezin direla pribatuak izan. Aditu batzuek nabarmentzen dute Virginiako Adierazpena esklabotzarekin eta emakumeentzako eskubiderik ezarekin bizi izan zela. -
Frantziako Iraultza.
Frantziako Iraultza 1789 eta 1799 artean Frantzian garatu zen prozesu sozial eta politiko bat izan zen, eta bere ondorio nagusiak monarkia absolutuaren abolizioa eta Errepublikaren aldarrikapena izan ziren, Antzinako Erregimenaren oinarri ekonomiko eta sozialak ezabatuz. -
G. Washington, EEBBko lehen lehendakari
George Washington, 1732ko otsailaren 22an jaio zen, 1799ko abenduaren 14an hil zen. Ameriketako Estatu Batuetako armadako buruzagia izan zen Independentzia Gerran (1775-1783) eta, Britainia Handiari gailendu ostean, Estatu Batuetako (AEBetako) lehen lehendakaria izan zen.
Armada matxinoaren buruzagi izendatu zuten 1775ean. -
Gizakiaren eta hiritarrearen eskubideen adierazpena egiten dute, AEBkoa eredu hartuta.
Testua testu historiko-juridikoa da; izan ere, dokumentu horren helburua lege bihurtzea da, eta, era berean, dokumentu soziopolitikoa da. 1789ko abuztuaren 26an Frantziako Iraultza hasi ondoren Batzar Nazional Konstituziogileko kideek idatzi zutena. -
Luis XVI.ari burua moztu Parisen
Luis XVI.aren exekuzioa, 1793ko urtarrilaren 21ean gertatu zena, Frantziako Iraultzaren gertaera garrantzitsuenetako bat izan zen. Exekuzio hori Iraultzaren plazan egin zen (egungo Concordia plazan), lehen Luis XV.aren plaza bezala ezagutzen zena. -
Napoleonek boterea hartu Frantzian
1799ko azaroaren 9an, Napoleon Bonaparte Frantziako Lehen Kontsul izendatu zuten estatu-kolpe baten ondoren. Kargu horrekin, korsikarrak botere ia diktatorialak lortu zituen. Urte horietan, Kode Zibil berri bat eta erlijio-tolerantzia sustatu zituen.