EUSKAL LITERATURA XVI.MENDERA ARTE

By eiderluengo
  • Jan 29, 1300

    Gonzalo de Berceo

    Hemendik aurreta testu gehiago euskeraz
  • Jan 29, 1300

    Sarrera

    -Hitzaren bidez egiten diren adierazpen guztiak dira literatura -Edertasuna sortzea eta sentimenduak, ideiak, zirrarak...transmititzea du helburu.
    -Inskripzio zaharra,euskareren Erdi Aroko lekukotzat
    -Akitaniako lehenbiziko lekukotasuna
    -Errioxako lekukotasuna:Emilianoar glosak
    -Bidaiarien lekukotasunak eta hiztegi txikiak
  • Jan 29, 1400

    Nafarroako Forua eta monastegiak

    Euskal hitzak azaltzen dira behin eta berriz.
    - “ay una pecha que es clamada en bascuenz açaguerrico” NAFARROAKO MONOSTEGIAK
    - Erdi Aroan euskararen oihartzuna ageri da.
    - Latina zen Monastegitako hizkuntza ofiziala.
  • Jan 29, 1400

    BALADAK

    • XIV. mendean euskal lurraldeen arteko mugek gerrak jasango dituzte, “tradizio literario batek eraginda”.
    • Gertaera historikoez gain asmakerak eta sentimenduak adierazten dituzte erromantze hauetan, ahoz aho trasmitituta gugana heldu direnak.
    • Berezitasunak:
      • Eredu epikoa: XV. eta XVI. mendetakoek Erdi Aroko kontaera erlijioso eta politikoak kontatzen zituzten. Adb. Arrasateko erreketako kantak.
      • Eredu epiko-lirikoa: XVII. mendekoek kontaera oinarri eduki arren, elkarrizketen bidez emat
  • Jan 29, 1415

    Gorteko Gutuna

    • Bertako ofizialak euskaldunak ziren sarritan (funtzionarioen arteko euskarazko gutun bat aurkitu zen).
  • Jan 15, 1475

    BERNART ETXEPARE

    BERNART ETXEPARE
    28 orrialde, behe nafarreraz idatzita. Ez dio jarraitzen Ernazimenduko ideiei, ahozko literatura gertuago dago eta.
    -Neurketa: 4/4/4/3 neurria maiz erabili
    -Hizkera: Garaziko -Geroko literatura guztia erlijioaz kutsaturik.
  • Jan 15, 1475

    BERNART ETXEPARE

    BERNART ETXEPARE
    -Euskaraz idatzi zuen ezagutzen den lehen idazlea.
    -1475ean jaio Sarrasketan (Donibane Garazi ondoan)
    -Ehierarteko erretore bilakaturik, badirudi Biarnon espetxeratua izan zela
    -Arrazoia ez dago garbi
    -Izan daitek, Nafarroako gerran Gaztelako erregearen alde agertu zelako, bamondarren eta agramondarren kontra. -1545: Linguae Vascurum Primitiae
    -Gutxienez bi edizio, baina ale bakarra gorde izan dira.
    -Badirudi, Bordeleko argitatzaile laguna zuela eta honek bultzatu zuen lehen saio hau egiter
  • Jan 15, 1475

    BERNART ETXEPARE

    BERNART ETXEPARE
    Lanaren helburua: erlijioa lantzea, soastea, gozatzea eta kantatzea zen.
    -Liburua::
    Egitura:
    -Hitzaurrea
    -Erlijioari buruzko bi bertsio → “Doctrina Christitana”, “Hamar mananmeduyac”.
    -Maitasunari buruzko 11 bertso → “Amorosen gaztiguya”, Esconduyen koplak”, “Amorosen partizia” …
    -Bertso autobiografiko bat → “Mossen Bernart Echeparere Cantuya”
    -Euskararen gizarrea egiten duten 2 bertso → “ Contrapas”, “Sautrela” 28 orrialde, behe nafarreraz idatzita. Ez dio jarraitzen Erna
  • Jan 15, 1506

    JOANNES LEIZARRAGA

    -Lapurdi
    -Apaiz katolikoa-higanot bihurtu
    -Itzulitako lanak Itzulitako lanak: 1571
    Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria
    Kalendrera → itzulpen erlijiosoa
    ABC edo Christinoen Instructionea → itzulpen erlijiosoa
    Landuak, laguntzaileak behar izan zaituen
    Helburua: erreforma sustatzea eta hedatzea.
    Hizkuntza: hizkera bateratua (denok ulertzeko modukoa)
    Oinarri lapurtera hartu, beste euskalki batzuk tartekatu
  • Jan 15, 1506

    JOANNES LEIZARRAGA (2)

    1506-1601
    Arazoak ortografia eta hizkeran
    Mailegutza orokorra egin latinetik, terminilogia kultua eta erlijiozkoa inguruko hizkuntzetatik hartuz.
    Euskara prosan erabiltzen lehenena.
  • Jan 15, 1506

    JOANNES LEIZARRAGA (4)

    1501-1601
    ABC:
    Liburu praktikoagoa, itzulpen erlijiosoa. Liburu protestantea.
    Protestantismoa egiten duen jendeari eta Jaungoikoa zerbitzatu nahi dutenentzat zuzendua.
    Aholkuak (liburuaren sarreran eta liburuan zehar)
    Gehiago praktikatu
    Ikasi beharrak hasieratik ondo irakurri
    Ondo ahoskatu
    Asmoa → Jaungoikoa zerbitzatzeko zer egin behar den ikastea.
    “Iesus Krist gure iaunaren orationea”
  • Jan 15, 1506

    JOANNES LEIZARRAGA (5)

    Kalendrera
    Itzulpen erlijiosoa duen egutegi bat.
    Gaiak: jaiak, ilargia…zeintzuk ziren erakustea.
    Helburua → herritarren bizimodua erlijioaren esanen barruan mantentzea.
    Bere asmoa → Erlijioari dagokienez jendeak egun bakoitzean zer egin behar duen jakitea (jai eguna, santuen eguna…)
    “Urtheaz eta haren partez”
    “Urtharrilla”
  • Jan 15, 1506

    JOANNES LEIZARRAGA (3)

    1501-1601
    Testamentu berria:
    Vulgatik itzulita
    .Zati batzuk itzuli gabe
    Nafarroako erreginarentzako gomendiozko karta (hitzaurrea)
    Heuscalduney (euskara eta euskalkiaren arteko arazoak) → hainbat hizkuntza elkarrekin nahastuta.
    Hiztegi bat (amaieran)
    Hizkuntza → Lapurtera (gehien)
    Zuberera eta behe-nafarrerako isladak.
    Euskaldun guztiontzat ulergarria.
    Asmoa → Jainkoaren hitza ulertzea eta zabaltzea.
  • Jan 15, 1533

    ESTEBAN DE GARIBAY (2)

    Gaia:
    - Monarkia espainiarra osatzen zuten erreinu guztien historia.
    - Ondoren beste lan bat argitaratu: Ilustraciones Genealógicas. Lan hau Grandezas de España. Noticias de los títulos y casas ilustres lanaren atal bat zen (ez zen argitaratu).
    • Garybairen errefrauak
    • Bi errefrau bilduma (37 errefrau)
    • Julio de Urquijok, Los refranes de Garibay bere lanean, bi kolekzioen berrargitalpena eta iruzkina egin.
  • Jan 15, 1533

    ESTEBAN DE GARIBAY

    • Bizkaieraz idatzirik, gipuzkerako eraginarekin: Tartetik sartzen dituen erromantze edo baladak (“Oñetako lur au jabilt ikara”, “Milia Lastur”...), Oihenarten liburuko errefrauak eta Liburutegi Nazionalekoak. Azken horiek gipuzkerako eraginarekin (agian XVII. mendean kopiatu zituena gipuzkoarra zelako).
  • Jan 15, 1533

    ESTEBAN DE GARIBAY

    1533-1599
    ESTEBAN DE GARIBAY
    • 1533. urtean jaio Arrasaten, eta bertan bizi izan zen.
    • Ikasketak: Oñatiko unibertsitatean, Gasteizen eta, azkenik, Santo Domingo de la Calzadan.
    • Latina eta grekoa ikasi eta letrak landu.
    • Erregearen kronista izan zen.
    • 1599: Madrilen hil
  • Period: Jan 15, 1548 to

    JOAN PEREZ DE LAZARRAGA

    -1548-1605
    -Larreko dorrearen jauna (Araba, gure mugan)
    -Oñatiar jatorriko familiako kidea
    -2004 Madrilgo Antigoaleko denda batean Borja Aginagalde dokumentalistak aurkitu.
    -Diana eta koplak
    -Hego Euskal Herriko dokumenturik zaharrena.
    -Artzain nobela
    -1567
    -102 orrialde
    -45 kopla
    -9 gazteleraz -Los siete libros de Dianea liburuaren jarraipena → Jorge de Montemayor -Pertsonaien izen berak, aldaketa txikiekin -Arabako eta Bizkaiko euskalkia. -Gipuzkoako Foru Aldundian
  • Period: Jan 15, 1548 to

    JOAN PEREZ DE LAZARRAGA

    -Los siete libros de Dianea liburuaren jarraipena → Jorge de Montemayor
    -Pertsonaien izen berak, aldaketa txikiekin -Arabako eta Bizkaiko euskalkia. -Gipuzkoako Foru Aldundian -Lau bertso lerrotakoak eta ahoskidetasuna mantendu -Gaia: maitasuna