-
Period: Jan 1, 1100 to Jan 1, 1200
XII.mendea
Aimery Picaud erromes frantsesak, Frantziatik Santiagora egindako bidaian ikusitakoen berri ematen zuen gida bat idatzi zuen. Bertan, Baskoniaren eta bertako biztanleen inguruko deskribapen ez oso atsegina egiteaz gain, euskarazko hiztegitxo bat sartu zuen(ezagutzen den hiztegirik zaharrena) beste erromesentzat lagungarria izateko idatzia: Dei genitricem "Andra maria"
Panem "ogui"
Vinum "ardum"
Carnem "aragui" -
Period: Jan 1, 1100 to Jan 1, 1400
XII-XIV. mendeetan
ArgazkiaGonzalo de Berceoren lanetan aurkitzen dugu euskara. Zenbait hitz aurkitzen dira bere testuetan eta horrek euskara nahiko zabaldua zegoela esan nahi du. -
Period: Jan 1, 1100 to Jan 1, 1200
XII.mendea
Nafarroak monastegiak Erdi Aroko euskararen oihartzunak berehala ageri dira paperetan. Adibidez, garaiko euskaldunen izenak ageri dira eta monasterioaren lur-sailen eta zerbitzarien izenak izan ohi dira nabarienak -
Period: Dec 1, 1200 to Dec 1, 1300
XIII. mendea
Nafarroako forua: behin eta berriz agertzen dira euskarazko hitzak Nafarroako Foruko arauetan gizarte euskaldun bati eman behar zizkiotelako -
Period: Jan 1, 1300 to Jan 1, 1400
XIV.mendea
Baladak (erromantzeak)(Kontapoesiak):
Euskal lurraldeen arteko mugak defendatzeko gerra giroak sortuko du nolabaiteko tradizioa literario hau, ahozko formekin lotua eta oroimena oinarri edukita.
Gertaren kontaketan oinarritzen dira eta literatura generoetan epika sailean sartzen dira.Gerren narrazioak dira, heroien ingurukoak.Gertaera historikoez gain, asmaketak eta sentimenduen adierazpenak eta elkarrizketaz emandako sailak ere ageri dira, elkarrizketak dira espresamolde ohikoenak. -
Period: Jan 1, 1400 to Jan 1, 1500
XV.mendea
Arnold Von Harff erromes alemanak hiztegi txiki bat idatzi zuen Donejakuera bidean ikasitako hitzekin. -
Period: Jan 1, 1414 to Jan 1, 1415
1415. urtea
Gorteko gutuna: Bertako ofizialak euskaldunak ziren sarritan. Orain urte batzuk aurkitu zen funtzionarien arteko gutun bat euskaraz. Beraien artean euskaraz egin arren gazteleraz ikastera behartuta zeuden, baina euskerazko zenbait gutun ere badaude. -
Period: Jan 1, 1480 to Jan 1, 1545
Bernart Etxebpare
Euskaraz idatzi zen lehenengo liburuaren idazlea.
Eiheralarreko erretore bilkaturik, Biarnon izan zen espetxeratua argi ez dauden arrazoiengatik; Nafarroako gerran Gaztelako erregearen alde azaltzeagatik, beamondarren alde eta agramondarren kontra egoteagatik.
1545.urtean Bordelen:Linguae Vasconum Primitae (2 edizio - 1ale)Lanaren helburua: erlijioa lantzea, solastea, gozatzea eta kantatzea.
Liburuaren egitura:
Hitzaurrea: Erlijio 2 bertso,Maitasunan11 bertso,Bertso autobiografiko, Euskarara 2. -
Period: Jan 1, 1500 to
XVI: Testuinguru historikoa
Berpizkunde garaia dugu: Gizarte hierarkizatua hausten da eta ondorioz, bizimodu berria zabaltzen da.
Gizakiaren birbalorizazioa eta arrazoia aurkitzen dira.(burua erabiltzen hasten dira)
Natura hartuko dute erreferentziatzat eta gizartea aberasteko antzinateko ohituretara joko dute.
Grezia eta Erromako jakinduria zabaldu beharra dagoela pentsatuko dute antzinate klasikora eta hango baloreetara bueltatzen direlako, Erdi Aroko baloreak ukatuz. -
Period: Jan 1, 1500 to
XVI: Testuinguru historikoa
Gizartea:
Herri xeheak zientzia eta letren muenduko ateak itxita zituen, aitonen seme-alabak edota eliz gizona izan ezean, behintzat.
Gutenbergek inprenta asmatu zuen,alfabitatzailea bultzatuz eta liburuen hedaketa erreztuz. XVI. mendera arte ahoskotazunaren galera zegoen eta orduan ahozkoa zena idatziz kontatzen hasi ziren.(Inprentarekin azkartasuna) Filosofia:
Humanismoa bultzatzen dute, jainkoa existitzen dela ez dute ukatzen baina bibiliarekiko kezkak sortzen hasten dira. -
Period: Jan 1, 1500 to
XVI: Testuinguru historikoa
Kultura:
Europan gertaturiko mugimendurik garrantzitsuena Ernazimendua izan zen. Sekulako superraldia eragin zuen zientzian, artean eta kulturaren arlo askotan. Letren munduari dagokionez, latinaren eta beste hizkuntza askoren ondoan, tokian tokiko hizkuntzak indartzen hasi ziren.
Kultura:
Europan gertaturiko mugimendurik garrantzitsuena Ernazimendua izan zen. Sekulako superraldia eragin zuen zientzian, artean eta kulturaren arlo askotan. Letren munduari dagokionez, latinaren eta beste hizkuntza -
Period: Jan 1, 1500 to
XVI: Testuinguru historikoa
Erlijioa:
Martin Lutherek katolizmoa eta aitasantua kritikatuz, protestantismoan lehen urratsak, baina Euskal Herrian ez zuen jarraitzaile asko eduki. Joana Albretekoak, Nafarroak erreginak, biblia euskaratu zuen.
(Joanes Leizarragari deitu hau euskaratzeko deitu) Honekin jarraitzaile gehiago nahi zituen lortu (katolizismoari jarraitzaileak kendu nahi) -
Period: Jan 1, 1500 to
XVI: Testuinguru historikoa
Erlijioa:
Martin Lutherek katolizmoa eta aitasantua kritikatuz, protestantismoan lehen urratsak, baina Euskal Herrian ez zuen jarraitzaile asko eduki. Joana Albretekoak, Nafarroak erreginak, biblia euskaratu zuen.
(Joanes Leizarragari deitu hau euskaratzeko deitu) Honekin jarraitzaile gehiago nahi zituen lortu (katolizismoari jarraitzaileak kendu nahi) Konkistak:
1512.urtean, Gaztelako erregeak, Nafarroak erresuma konkistatu zuen, eta monarkia indarrean jartzen hasi zen eta gaur egungo estatu-e -
Period: Dec 1, 1500 to
XVI: Testuinguru historikoa
Errenazimendua hasi (Leonardo DaVintxi… ) Tokian tokiko hizkuntza indartzen hasi (herritarrekin zerbait lortu nahi badugu, bertako hizkuntza erabili) Euskal Herrian herri xeheak, zientzia eta letren ateak itxi, eta dirudunek zuten aukera alfabetizatzeko (Aitoren semeek zuten aukera idazteko eta irakutzeko (Nobleak)) Dirua behar zenez, herri xeheak ez duen lortu -
Period: Dec 16, 1506 to
JOANNES LEIZARRAGA
1559: Apaiz katolikoa zen, Joana II. (Albretekoa erregina)
protestante bihurtzean berarekin eraman zituen hainbat eta hainbat kristau eta
Leizarraga higanot bihurtu zen.
1564. urtean Pabeko Kontzilioan erreginak Itun Berriaren itzulpena egitea eskatu zion Leizarragari, dotrina zabaldu ahal izateko . Hiru lan Itzuli zituen.
Hiru lanak 1571. urtean argitaratu ziren Arroxelan. Lanen helburua erreforma sustatzea eta hedatzea izan zen. Hizkera bateratu bat, euskaldun guztiok ulertzeko modukoa. -
Dec 4, 1545
1545
Euskararen lehenbiziko lekuko idatzia- Bernart Etxeparek- Linguae vasconum primitae. Atzinako erlijioa eta ahzoko literatura nabari da liburu honetan.
Bordelen:Linguae Vasconum Primitae (2 edizio - 1ale)Lanaren helburua: erlijioa lantzea, solastea, gozatzea eta kantatzea.
Liburuaren egitura:
Hitzaurrea: Erlijio 2 bertso,Maitasunan11 bertso,Bertso autobiografiko, Euskarara 2. 28 orrialde ditu
Behe nafarrez idatzia, Ez dio Errezimenduko kanonari jarraitzen(ahozko literaturatik gertuago), 4/4//4/3. -
Period: Jan 1, 1548 to
Joan Perez de Larrazaga
1548-1605 Larrean. Larreako dorreko jauna izan zen, oñatiar jatorriko familia bateko kidea.
Ezezaguna 2004ean Madrileko antigoaleko denda batean bere lana, Hego Euskal Herriko testurik zaharrena, aurkitu arte.
Dianea eta koplak izeneko obra idatzi zuen 1567.urtean. -
Jan 1, 1567
Dianea eta koplak
Dianea eta koplak izena du bere lanak eta artzain nobela bat da. 1567. urtean idatzi zuen. 102 orrialde ditu eta 45 koplek osatzen dute lan hau (horietako 9 gazteleraz daude idatziak). Jorge de Montemayor idazlearen Los siete libros de Diana(1559) lanaren jarraipena da, pertsonaien izenak berdinak berdinak baitira.
Arabako euskalkia darabil.
Bertsoak lau bertso lerrotakoak dira (ahapaldi bakoitza) eta gaia bezala, maitasunarena da.
D -
Dec 16, 1571
ABC
Itzulpen erlijioso bat da. Hau, liburu praktikoagoa da. Protestantismoa praktikatzen duen jendeari bideratua dago. -
Dec 16, 1571
Kalendrera
Itzulpen erlijioso bat da. Jaiak, ilargia, ... eta abar aipatzen ditu.
Egutegi bat da. Testu honen asmoa da jendeak jakitea egun bakoitzean zer
egin behar duen; hau da, zeintzuk diren jai egunak edo santuen egunak,erlijioari
dagokionez. -
Dec 16, 1571
Testamentu Berria
Liburua Vulgatatik itzulia bada ere, baditu itzulpena ez
diren beste atal batzuk:
Nafarroako erreginari zuzenduriko gomendiozko karta,
“Heuscalduney”euskara eta euskalkiekin izan dituen arazoak azaltzen dituen deritzan atala
Erabiltzen duen hizkera lapurtera da, baina zuberera eta behe-nafarreraren isladekin.
Berak dioenez, euskaldun guztiontzat ulergarri egiteko egin zuen. Bukatzen du Jainkoaren hitza ongi zabaltzea eta ulertzea bere asmoa dela esanez. -
Period: to Jan 1, 1000
X.mendea
Emilianoar glosak Euskaraz idatzitako lehen esaldiak latinez idatzitako liburu batean.
"jizioqui dugu", "guec ajutuezdugu"
