EUSKAL LITERATURA XVI MENDERA ARTE

EMILIANOAR GLOSAK

Sep 10, 1100

Euskaraz idatzitako lehen esaldiak . Donemiliagoko monasterioan agertu baitziren esaldi hauek.

gonzalo de berceoren lanetan aurkitzen dugu euskara

Nov 22, 1200

XII ETA XIV. mendeen bitartean gonzalo de berceoren lanetan aurkitzen dugu euskara

Baladak

Nov 22, 1400

XIV. mendean euskal lurraldeen arteko mugak defendatzeko gerra giroaksortuko du.
Berezitasunak:
-eredu epikoa: XV eta XVI mendeetakoak

Etxepare jaio

Nov 9, 1475

Jaiotza: Sarrasketan (Donibane Garazi ondoan) - Euskal Literaturak ezagututako lehen idazlea - Erretorea Eiheralarren - Espertxeratua. Arrazoiak ez oso argiak. Hipotesiak: Gaztelako erregearen alde eta bearmondarren alde azaldu eta agramondarren kontra

Berpizkunde garaia

Nov 22, 1500

XVI berpizkunde garaia dugu

Inprentaren asmakuntza

Nov 25, 1500

Asmakuntza data: 1440 Euskal Herrian eragina XVI. mendean. - Liburuen demokratizazioa - Alfabetizazioa - Ondorioz: ahozkotasunaren galera

Joannes Leizarraga (obrak: Testamentu berria)

Nov 25, 1506

• Testamentu Berria: Itzulita badago ere, beste atal batzuk ez dira itzulpena. Erreginarentzako karta bat dago eta hiztegitxo bat amaieran. Ez du hizkera bakarrean idatzi, baizik eta hainbat euskalkiren arteko nahasketa. Jainkoaren hitza zabaltzea helburu duela dio. "Haur da ene Seme maitea, zeinetan neure atsegin ona hartzen baitut, huni beha zakizkiote."

Joannes Leizarraga (obrak: ABC eta Kalendrera)

Nov 25, 1506

• ABC: Itzulpen erlijiosoa da, protestanteentzat idatzia. Jainkoa zerbitzatu nahi dutenek zer egin jakin dezaten idatzia. "Utzitzazue haurrak, eta enegana ethortetik eztitzazuela enpatxa: ezen horrelakoen da zeruetako resuma." - Kalendrera: Itzulpen erlijioso bat da, egutegi bat. Jendeak erlijioari dagokionean egun bakoitzean egin behar duena jakiteko. "Urtheko hillebetheak dira hamabi. Asteak, berrogei eta hamabi eta egunbat."

Joannes Leizarraga (1506-1601)

Nov 25, 1506

• Euskal idazle lapurtarra, Beskoitzen jaio eta Bastidan hil zena. - Apaiz katolikoa zen, baina protestantismora bihurtu zen Nafarroako J. Albret erreginarekin batera. - Erreginak Itun Berriaren itzulpena egitea eskatu zion, dotrina zabaltzeko. - Hauek dira itzulitako lanak: "Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria", "Kalendrera" eta "ABC edo Christinoen Instructionea". - Hiru lanak 1571. urtean argitaratu ziren. - Helburua: erreforma sustatzea. - HIzkuntza bateratuan idatzia.

Berpizkunde garaia

Nov 25, 1510

Erdi Aroan - Antropozentrismoa: gizakiaren birbalorazioa. Gizakia gauza guztien zentroa da, gauza guztietarako erreferentzia puntua. -Eredu klasikoetara itzuli -Naturaren garrantzia

Kultura

Nov 25, 1515

• Zientzia, artea, letrak eta abarren susperpena - Latinaren eta beste hizkuntza askoren ondoan, tokian tokiko hizkuntzaren indarpena: herria bere hizkuntzan eskolatu beharra garai honetan sortutako ardura

Filosofia

Nov 25, 1520

• Humanismoa: Jainoaren existentziaren ukapenik ez baina arrazoiatik abiatuz gurtuko dute ---> kritika bultzatu eta Bibliarekiko kezkak - Arrazonamendua - Enpirismoa: Ezagutzaren iturri nagusitzat esperientzia hartzen zuen.

Erlijioa

Nov 25, 1525

• Martin Lutherek protestantismoaren lehen urratsak: Erreforma. - Nafarroako erregina J. Albretek protestantismoaren tesiak onartu, ondorioz: Biblia euskaratu zen - Protestantismoa hedatzeko erlijioa herriari herriaren hizkunztan azaldu.

Esteban de Garibay (obrak)

Nov 25, 1533

Ilustraciones Genealógicas - Lanaren "Noticias de los títulos y casas ilustres" atala argitaratu gabea - Tartetik erromantzeak sartu: " Oñetako lur au jabilt ikara" edo "Milia Lastur" - Oihenarten liburuan eta beste batzuetan, errefrauak bizkaieraz - "Memorias" lanean bi errefrau bilduma sortu. Liburutegi Nazionalean errefrau horiek biltzen dituen kodice bat dago

Esteban de Garibay (1533-1599)

Nov 25, 1533

• 1533 Arrasaten jaio - Oñatin, Gazteizen eta Santo Domingo de la Calzadan ikasia - Latina eta grekoa ikasi; letren lanketari ekin - 1556. urtean Arrasaten ezkondu: historia idazten hasi - Lana sortzeko, Espainia eta Portugalera bidaiatu 1566ra arte - Felipe II.ak bibliotekari izendatu zuen eta 1592.ean kronista erreal - 1570ean Flandesera bidaia bere lana ezagutzera eramatera; 1571ean 3 tomo eta 40 liburu argitaratu - Monarkia espainiarra zuten erreinuetan historia egin - 1599an Madrilen hil

1545 an, bere liburua argitaratu zuen Bordelen:

Nov 9, 1545

LINGUE VASCONUM PREMITIAE

Linguae Vasconum primitiae

Nov 22, 1545

2 edizio izan zituen
hitzaurre bat (31 lerro)
erlijioari buruzko bi bertso (595 bertso lerro)
maitasunari buruzko hamaika bertso (403bertso lerro)
bertso autografiko bat(102 bertso lerro)
euskararen gorazarrea egiten duten bi bertso (59 bertso lerro)

Linguae Vasconum Primitiae, egitura eta adibidea

Nov 25, 1545

1. Hitzaurrea 2. Erlijioari buruzko bertsoak 3. Maitasunari buruzko bertsoak 4. Bertso autobiografikoa 5. Euskarari gorazarre egiten dioten bertsoak Kontrapas: Garaziko herria Benedika dadila Heuskarari eman dio Behar duien thornuia Heuskara ialgi adi plazara

Joan Perez de Lazarraga (1548-1605)

Nov 25, 1548

• Larrean jaioa, bertako dorrearen jauna zen, oñatiar familiakoa. - Hego Euskal Herriko testurik zaharrena idatzi zuen. - "Dianea eta koplak" artzain liburua idatzi zuen 1567. - 102 orrialde eta 45 kopla zituen liburuak, hoietatik 9 gazteleraz. - Jorge Montemayorren "Los siete libros de Diana" liburuaren jarraitzailea izan zen, eta gaia maitasuna da. - LIburuko ahapaldiak lau bertso lerrotakoak dira, arabako euskalkian idatziak.

Joan Perez de Lazarraga (obra zatia)

Nov 25, 1548

Ala bada nik orain, Jaungoikoa, esango dot nola tratadu nauzun, Sirena, utra birtute andizkoa egizu silenziaz eskut

XVIII.MENDEA: GIPUZKOA: LARRAMENDI ETA BERE ERAGINA. KARDABERAZ, MENDIBURU. IPARRALDE: ETXEBERRI SARAKOA. NAFARROA: JOAKIN LIZARRAGA ELKANOKOA

Aug 1, 1700

1789.urtean, monarkiaren, goi nobleziaren eta kleroaren pribilegioen aurka, Iraultza Frantzesari abia eman ziona.

EKONOMIAK GORA BEHERA HANDIAK

Nov 22, 1700

1718: Aduanen leku-aldaketak eragindako zergen aurkakoa
1766: zerealen prezioaz burgesiak eta beste talde askok eragindako espekulazioak sorrarazitakoak.

Frantziako konbentzioko tropek Euskal Herria inbaditu eta hainbat ondasunez jabetu ziren.

Nov 22, 1794