Euskal Literatura Idatziaren Hastapena: XVI. mendea

By maitanemayor
  • Dec 31, 1475

    Bernard Etxepare (1475 - ezezaguna)

    • Jaiotza: Sarrasketan (Donibane Garazi ondoan)
    • Euskal Literaturak ezagututako lehen idazlea
    • Erretorea Eiheralarren
    • Espertxeratua. Arrazoiak ez oso argiak. Hipotesiak: Gaztelako erregearen alde eta bearmondarren alde azaldu eta agramondarren kontra
  • Period: Jan 1, 1500 to

    Testuinguru hitsorikoa

    Berpizkunde garaia
  • Dec 31, 1500

    Inprentaren asmakuntza

    Asmakuntza data: 1440
    Euskal Herrian eragina XVI. mendean.
    - Liburuen demokratizazioa
    - Alfabetizazioa
    - Ondorioz: ahozkotasunaren galera
  • Dec 31, 1506

    Joannes Leizarraga (obrak: Testamentu berria)

    • Testamentu Berria: Itzulita badago ere, beste atal batzuk ez dira itzulpena. Erreginarentzako karta bat dago eta hiztegitxo bat amaieran. Ez du hizkera bakarrean idatzi, baizik eta hainbat euskalkiren arteko nahasketa. Jainkoaren hitza zabaltzea helburu duela dio. "Haur da ene Seme maitea, zeinetan neure atsegin ona hartzen baitut, huni beha zakizkiote."
  • Dec 31, 1506

    Joannes Leizarraga (1506-1601)

    • Euskal idazle lapurtarra, Beskoitzen jaio eta Bastidan hil zena.
    • Apaiz katolikoa zen, baina protestantismora bihurtu zen Nafarroako J. Albret erreginarekin batera.
    • Erreginak Itun Berriaren itzulpena egitea eskatu zion, dotrina zabaltzeko.
    • Hauek dira itzulitako lanak: "Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria", "Kalendrera" eta "ABC edo Christinoen Instructionea".
    • Hiru lanak 1571. urtean argitaratu ziren.
    • Helburua: erreforma sustatzea.
    • HIzkuntza bateratuan idatzia.
  • Dec 31, 1506

    Joannes Leizarraga (obrak: ABC eta Kalendrera)

    • ABC: Itzulpen erlijiosoa da, protestanteentzat idatzia. Jainkoa zerbitzatu nahi dutenek zer egin jakin dezaten idatzia. "Utzitzazue haurrak, eta enegana ethortetik eztitzazuela enpatxa: ezen horrelakoen da zeruetako resuma."
    • Kalendrera: Itzulpen erlijioso bat da, egutegi bat. Jendeak erlijioari dagokionean egun bakoitzean egin behar duena jakiteko. "Urtheko hillebetheak dira hamabi. Asteak, berrogei eta hamabi eta egunbat."
  • Dec 31, 1510

    Berpizkunde garaia

    Erdi Aroan
    - Antropozentrismoa: gizakiaren birbalorazioa. Gizakia gauza guztien zentroa da, gauza guztietarako erreferentzia puntua.
    -Eredu klasikoetara itzuli
    -Naturaren garrantzia
  • Dec 31, 1515

    Kultura

    • Zientzia, artea, letrak eta abarren susperpena
    • Latinaren eta beste hizkuntza askoren ondoan, tokian tokiko hizkuntzaren indarpena: herria bere hizkuntzan eskolatu beharra garai honetan sortutako ardura
  • Dec 31, 1520

    Filosofia

    • Humanismoa: Jainoaren existentziaren ukapenik ez baina arrazoiatik abiatuz gurtuko dute ---> kritika bultzatu eta Bibliarekiko kezkak
    • Arrazonamendua
    • Enpirismoa: Ezagutzaren iturri nagusitzat esperientzia hartzen zuen.
  • Dec 31, 1525

    Erlijioa

    • Martin Lutherek protestantismoaren lehen urratsak: Erreforma.
    • Nafarroako erregina J. Albretek protestantismoaren tesiak onartu, ondorioz: Biblia euskaratu zen
    • Protestantismoa hedatzeko erlijioa herriari herriaren hizkunztan azaldu.
  • Dec 31, 1533

    Esteban de Garibay (obrak)

    Ilustraciones Genealógicas
    - Lanaren "Noticias de los títulos y casas ilustres" atala argitaratu gabea
    - Tartetik erromantzeak sartu: " Oñetako lur au jabilt ikara" edo "Milia Lastur"
    - Oihenarten liburuan eta beste batzuetan, errefrauak bizkaieraz
    - "Memorias" lanean bi errefrau bilduma sortu. Liburutegi Nazionalean errefrau horiek biltzen dituen kodice bat dago
  • Dec 31, 1533

    Esteban de Garibay (1533-1599)

    • 1533 Arrasaten jaio
    • Oñatin, Gazteizen eta Santo Domingo de la Calzadan ikasia
    • Latina eta grekoa ikasi; letren lanketari ekin
    • 1556. urtean Arrasaten ezkondu: historia idazten hasi
    • Lana sortzeko, Espainia eta Portugalera bidaiatu 1566ra arte
    • Felipe II.ak bibliotekari izendatu zuen eta 1592.ean kronista erreal
    • 1570ean Flandesera bidaia bere lana ezagutzera eramatera; 1571ean 3 tomo eta 40 liburu argitaratu
    • Monarkia espainiarra zuten erreinuetan historia egin
    • 1599an Madrilen hil
  • Dec 31, 1545

    Linguae Vasconum Primitiae

    Bernard Etxeparek idatzia:
    - Helburua: erlijioa lantzea, solastea, gozatzea eta kantatzea
    - Euskaraz IDATZITAKO lehenengo liburua
    - Poesiaz osatua
    - 28 orrialde, behe-nafarreraz idatziak
    - Ernazimenduari jarraipenik ez; ahozko literaturatik gertuago
    Atalen egitura:
    - 31 lerro
    - Erlijioari buruzko bi bertso
    - Maitasunari buruzko hamaika bertso
    - Bertso autobiografiko bat
    - Euskararen gorazarrea egiten duten bi bertso
    - Neurria: 4 / 4 // 4 / 3
  • Dec 31, 1545

    Linguae Vasconum Primitiae, egitura eta adibidea

    1. Hitzaurrea
    2. Erlijioari buruzko bertsoak
    3. Maitasunari buruzko bertsoak
    4. Bertso autobiografikoa
    5. Euskarari gorazarre egiten dioten bertsoak
    Kontrapas: Garaziko herria
    Benedika dadila
    Heuskarari eman dio
    Behar duien thornuia Heuskara
    ialgi adi plazara
  • Dec 31, 1548

    Joan Perez de Lazarraga (1548-1605)

    • Larrean jaioa, bertako dorrearen jauna zen, oñatiar familiakoa.
    • Hego Euskal Herriko testurik zaharrena idatzi zuen.
    • "Dianea eta koplak" artzain liburua idatzi zuen 1567.
    • 102 orrialde eta 45 kopla zituen liburuak, hoietatik 9 gazteleraz.
    • Jorge Montemayorren "Los siete libros de Diana" liburuaren jarraitzailea izan zen, eta gaia maitasuna da.
    • LIburuko ahapaldiak lau bertso lerrotakoak dira, arabako euskalkian idatziak.
  • Dec 31, 1548

    Joan Perez de Lazarraga (obra zatia)

    Ala bada nik orain, Jaungoikoa,
    esango dot nola tratadu nauzun,
    Sirena, utra birtute andizkoa
    egizu silenziaz eskut