-
Greziar matematikari, astronomo eta filosofoa. Geometriaren arloan egindako lan batzuk hauek dira: gorputz baten garaiera hauen itzalean oinarrituta nola aurkitu asmatu zuen. Eguzkiaren eklipse bat iragarri zuen, eta horrek ere ospe handia eman zion. Teoria kosmologiko bat aurkeztu zuen; horren arabera unibertsoa lau elementuz osatua dago: ura, airea, lurra eta sua; urak, gauza guztien iturburu denez, beste elementu guztiak sortarazten ditu kondentsasioz, lurrunketaz edo aldaketaz.
-
Miletoko eskolako zuzendaria izan zen. Mundu ezagunaren lehen mapa egin zuen, gnomon edo eguzki-erlojua eta lehen ortze esfera ditu lan modura.
-
Antzinako Greziako matematikari eta filosofo bat izan zen. Matematikan, Pitagorasen teoremarengatik da ezaguna eta zenbakien bitartez dena azal daitekeela pentsatzen omen zuen. Musikan, eskala pitagorikoak bere izena darama.. Filosofian, Platonengan eragina izan zuen eta bere burua filosofotzat jo zuen lehenengoa izan zela ere jaso da. Pitagorismo izendatu den mugimendu erlijioso garrantzitsu baten sortzaile, mistikotzat jo izan da historian zehar.
-
Antzinako Greziako filosofo presokratikoa izan zen. Eskola eleatikoko sortzaile eta filosofo garrantzitsuena kontsideratu ohi da. Parmenidesek Eleako gobernuan parte hartu omen zuen. Filosofia ikasten hasi zen Aminia filosofo pitagorikoarekin. Parmenidesen eragina nabarmentzekoa da mendebaldeko pentsamendu metafisikoaren historian, lehendabizikoz Izateari buruzko hausnarketa garatu baitzuen. Parmenidesekin kosmologia ontologia bihurtzen da.
-
Filosofo greziarra eta Agrigentoko herritarra zen. Unibertso osoa lurrez, airez, suz eta urez osatua dagoela zion. Garaikideek idatziz jaso zuten haren heriotza eta literaturan eta kondairetan maiz erabilitako gaia izan da. Gainera, munduan sexu aldaketa izan zuen lehena izan zen.
-
Aita eskultorea zuen eta ama emagina. Greziako filosofiaren aitzindari nagusietako bat izan zen, baina ez zuen ezer idatzita utzi eta haren bizitza eta pentsamendua ikasleen bidez ezagutzen dira, Platonen bidez, batez ere, Platonen obrarik gehienak Sokratesen elkarrizketetan oinarrituak baitira. Sokrates gizon prestua eta gudari ausarta izan zen, baina guztien gainetik agorako gizona izan zen, plaza gizona..
-
Familia aristokratiko eta aberatseko semea. Aristokles zuen jatorrizko izena, baina Platon (“zabala”) ezizena hartu zuen. Garai hartako maisu onenekin hezi zuten. K.a. 407. urte inguruan Sokratesen taldean onartu zuten eta zortzi urtez, Sokratesen heriotza arte (K.a. 399), bere filosofian eragin handia izan zuen maisuaren irakaspenak jaso zituen. Politikan parte hartu zuen baina Karmide eta Kritia oligarken eta haien ondoko demokraziaren bidegabekeriek gibelatu zuten hartatik.
-
Antzinako Grezian, K.a. V. mendean hasita, dute jatorria sofistak. Hiritarren iritziz jakintsuak ziren (Sokrates, Zazpi Jakintsuak, esaterako) baino geroago terminoa maila altuko ikasleen maisu lanetan ibiltzen ziren haiek izendatzeko erabili zen. Pentsalari moduan euren ekarpena nabaria da etika, politika eta orohar gizarte eta giza-arazoetan. Literatura alorrean, prosa eta erretorikaren sortzaileak dira eta gramatika eta semantika alorretan aitzindariak.
-
Grezia klasikoko filosofo eta zientzialari bat izan zen. Bere lanek ezagutzaren arlo anitz biltzen dituzte, hala nola biologia eta beste natura zientziak, logika, metafisika, epistemologia edo ezagutzaren filosofia, etika, politika, eta estetika.
Logikari erreparatuta, dedukzioa da Aristotelesen logikaren muina, kasu partikularretatik ondorio orokorrak ekartzen dituen indukzioa ere aipatu bazuen ere. -
Hipatia zientzialari, filosofo, neoplatoniko eta irakaslea izan zen, bere jakinduria eta ikasketekin matematikaren eta astronomiaren garapenean lagundu zuena. Sudak esaten duen bezala, Hipatia hiru lanen egilea da: Alexandriako Diofantoren “Aritmetika”-ren inguruan egindako iruzkin bat, Pergako Apolonioren sekzio ezagutuen inguruan egindako iruzkin bat eta “Kanon Astronomikoa” delakoarena.
-
Filosofo eta teologo bat izan zen. Mendebaldeko kristautasunaren gizonik garrantzitsuenetakoa, Eliza Katolikoaren santu eta doktore. Honek jainkoarekiko sinesmena eta jakintza eta fedea jainkoarengana eta, jakintzara heltzeko modu bakarra dela defendatu egin zuen. Ariman aurkituko den fedeak egiaren berri ematen badigu ere, arrazoiak egia horiek baieztatu egin ditzake, nahi eta arrazoiak, fedeak gidaturik aritzen ez denean, egiazkoak ez diren ezagutzak sor ditzakeen.
-
Filosofoa, teologoa, latinezko idazlea eta domingotar fraidea izan zen. Erromatar Eliza Katolikoko doktore eta santua da.
Aristotelesen filosofian oinarri harturik, Tomas Akinokoak eskolastikaren kristau pentsamendura egokitu zuen hura. Haren pentsamenduak, beraz, kristautasunaren dogmetan, Erdi Aroko tradizio kristauan eta Aristotelesen filosofian ditu erroak. Aristotelesen testuei iruzkinak egin zizkien eta haren kontzeptu asko argitzen saiatu zen -
Filosofo eta teologo eskolastiko bat izan zen.
Honen pentsamenduaren zorroztasuna zela-eta. Metafisika eta etika arloetan kokatzen da bere pentsamendua, betiere teologia kristauari begira eta Aristotelesen eraginpean. Besteak beste, bere eragina nabarmena izan zen Kant filosofoaren lanetan. -
Espainiar moja karmeldarra eta gaztelaniazko idazle mistikoa izan zen. Karmeldarren ordenako erreformatzaile garrantzitsuena izan zen eta Karmel Mendiko Andre Mariaren ordenako lekaime oinutsen ordena sortu zuen. Eliza Katolikoko santu eta doktorea da. Idazle oparoa izan zen eta erlijio gaiak erabili zituen beti: (1565, «Betegintzarraren bidea»).(1577 «Zazpi egoitzetako liburua»), (1610, «Fundazioen liburua») eta (1611, «Jaungoikoaren urrikalpenen liburua»).
Bere eguna urriaren 15ean da. -
Abokatua, idazlea, politikaria eta humanista izan zen. Utopia hitza asmatu eta izen bereko liburua idatzi zuen, alegiazko uharte-nazio bati buruzkoa. Liburuan, bertako sistema politikoa aurkeztu zuen.
Hainbat lanpostu publiko bete zituen: Parlamentuko kide (1504), jarauntsien kudeatzaile (1514), ondasunen diruzain (1521), Behe Ganberako lehendakari (1523) eta lord kantziler (1529-1532). Idazlan nagusia Utopia (1516) da. Lan horretan gizartearen satira egin zuen eta oso eragin handia izan zuen. -
Errenazimenduko monje astronomoa izan zen, astronomia modernoaren aita. Berak formulatu zuen lehenengoz Eguzki Sistemaren heliozentrismoa, lehen aldiz Aristarko Samoskoak ulertua. Bere revolutionibus orbium coelestium liburua (zeruko esferen iraultzen ingurukoa) astronomía modernoaren hasierako puntu gisa kontsideratu ohi da. Koperniko matematikari, astronomo, legegizon, fisikari, kalonje katoliko, gobernadore, administratzaile, buruzagi militar eta ekonomista izan zela esan dezakegu.
-
Alemaniar matematikari eta astronomoa izan zen. 17. mendeko iraultza zientifikoko pertsonai nagusietakoa izan zen, ezaguna bere planeten mugimenduaren legeengatik eta Astronomia Nova, Harmonices Mundi eta Epitome Astronomiae liburuengatik. Lan horiek Newtonen grabitazio unibertsalaren teoriaren oinarriak ezarri zituzten.
-
Filosofo ingelesa, filosofia modernoaren sortzaileetako bat izan zen. Bere lanik ezagunena Leviathan (1650) da: bertan teoria kontratualistaren oinarriak ezarri zituen; oinarri horiek izugarrizko garrantzia izan zuten mendebaldeko filosofia politikoaren garapenean. Filosofia ez ezik, etika, historia, teologia, geometria eta fisika jorratu zituen.
Absolutismo politikoaren autore garrantzitsuenetakotzat jotzen da, eta bere pentsamendua liberalismoaren funtsezko zenbait kontzeptuk osatzen dute. -
Filosofoa, matematikaria eta zientzialaria izan zen. Bai filosofian, bai matematikan, aitzindaria hartzen da. Matematika eta Fisikan ekarpen garrantzitsuak egin bazituen ere, Descartes Filosofia modernoaren aita kontsideratzen dugu. Justifikazioa jasotako egiei uko egiteko erabakian datza, eskolastika eta beste joerak baztertuz.
Descartesek morala, medikuntza edo mekanika bezalako gaietan argia ikusi ahal izateko, ezaupidea bera ikertu behar dela uste du -
Filosofo alemaniarra hermeneutika berritu zuena, eta bere obra Wahrheit und Methode lanagatik ezaguna. Martin Heideggerren ikaslea izan zen, eta bere bizitza guztia unibertsitate-munduan aritu zen. Nazismo eta komunismoaren aurkako jarrera agertu zuen. Gadamerrek objektibotasuna lortzea ezinezkoa dela eusten du, beraz, gizakia inguratzen duen ororen esanahia adostu egin behar da, bakoitzaren esperientzia besteei komunikatuaz egia pragmatiko bat lortzearren.
-
Liberalismoaren aitzindaritzat hartzen da gaur egun. Ez zuen innatismoaren eta determinismoaren existentzian sinesten eta jakinduria zentzumenetatik datorrela uste zuen. Lockerentzat, jakinduria gertakizunen arteko erlazioagatik dator . Bere pentsamenduak arrazionalismoaren eta mekanizismoaren elementuak ditu ere. Jainko sortzaile batean sinesten du eta gure existentzian eta ezerezetik ezin garela sortu oinarritzen du. Bere ustez, Jainkoaren asmoak lege naturalen bitartez soilik ikusi ahal dira.
-
Filosofo judu sefardi holandarra, kartesianismo kritikoaren oinordekoa. pentsamendua panteista du; haren ustez, mundua eta errealitate guztia printzipio bakar batera, hastapen sortzaile eta eratzaile bakar batera, biltzen da; substantzia deitu zion printzipio hari, eta Jainkoarekin lotu zuen. Spinozaren arabera, substantzia, berez dena, izateko beste ezeren premiarik ez duen hura da. Beraz, Spinozarentzat substantzia bakarra eta perfektua da Spinozaren Jainkoa da eta dena hatik sortu da.
-
Teologo eta filosofo arrazionalista izan zen. Batik-bat San Agustin eta Descartesen jarraitzailea izan zen. Bere ekarpen filosofiko eta teologiko garrantzitsuenak okasionalismoaren eta Jainkoaren existentziaren inguruko tesiak izan ziren. 1674-75 bitartean bere obra filosofiko garrantzitsuenaren eta zabalenaren bi bolumenak argitaratu zituen. Obra honi esker prestigioa lortu zuen bere garaian. Testuan gizakiaren okerrak egiteko joerari buruz jarduten du, baita oker horiek nola konpontzeaz ere.
-
Italiar matematikari, fisikari eta astronomoa izan zen. Errenazimentuko gizona, haren interesa zientzia eta artearen esparru gehienetara zabaldu zen (musika, literatura eta pintura, besteak beste). Bere lorpenen artean teleskopioaren hobekuntza, behaketa astronomiko ugari, mugimenduaren inguruko lehenengo legea eta “Kopernikoren Iraultza”rekiko babes determinantea aurkitzen dira. “Astronomia modernoaren aita”, fisika modernoaren aita” eta “zientziaren aita”tzat kontsideratu da.
-
Alemaniar filosofo, matematikari, logikari, teologo, jurista, liburuzain eta politikaria izan zen. XVII. eta XVIII. mendeetako pentsalari handienetakoa izan zen. Metafisika, epistemologia, logika, erlijioaren filosofia, matematika, fisika, geologia, legegintza eta historiaren alorretan ekarpen sakon eta garrantzitsuak egin zituen. Newtonen lanarekiko paralelo, kalkulu infinitesimala garatu zuen, notazio eta guzti, ordutik erabiltzen dena. Sistema bitarra ere asmatu zuen.
-
Irlandako filosofo eta apezpikua izan zen, idealismo subjektiboa landu zuena. Obra ugari idatzi zituen, horien artean “ Ezagutzaren hastapenak (1710)" eta “ Hylas eta Filonousen arteko Elkarrizketak . 1734an “El analista " izeneko obra publikatu zuen , bertan zientziaren fundamentuak kritikatzen dira, matematikaren garapenean eragin latza izan zutenak. Pentsamenduaz kanpoko errealitate oro ukatzen zuen, zentzuen bidez hautemandako mundu materialak zeinu-balioa besterik ez
-
Eleberrigilea, antzerkigilea eta filosofoa izan zen. 1702an, Trotterrek bere lehenengo lan filosofikoa argitaratu zuen, A Defense of Mr. Locken. Catharine antzerkilaritza eta liburugintzako garrantzitzu bai izango zen gizarteak ez baitzuen mespretzatu neska izateagatik.
-
Eskoziar filosofo, ekonomista eta historialaria izan zen. Enpirismoaren bultzatzailetzat jotzen da, John Locke, George Berkeley eta beste batzuekin batera. Humeren filosofiak John Lockeren enpirismoa eta George Berkeleyren idealismoa ditu oinarri: esperientzia da ezagutzaren iturri bakarra eta ez dago baliozko ezagutzarik esperientziaren baitara bil daitekeena baino.
-
Alemaniar filosofoa izan zen. Kontzientzia ikertu eta deskribatu zuena, mundu objektiboaz nahiz irudimen hutsezkoaz nola jabetzen garen aurkitzeko asmoz; azken jomuga, berriz, sistema deduktibo formalen teoria orokorra eraikitzea zuen. Atera zituen ondorioen arabera, kontzientziak ez du jabegai dituen objektuez kanpoko existentziarik. Fenomenologia deritzo Husserlen filosofia-sistemari. Azken lanetan idealismoaren aldera lerratu zen, ez baitzien aitortzen objektuei kontzientziaz kanpoko izaterik
-
Galestar filosofo, aktibista, idazle eta matematikaria izan zen.
Bibliografia itzelaren egilea da, haren liburuetan bereziki Matematikaz, Filosofiaz eta Politikaz idatziz. XX. mendeko filosoforik eragingarrienetarikoa izan zen. 1950ean Literaturako Nobel saria jaso zuen. -
Alemaniar filosofoa izan zen.Fenomenologia garatu zuen. Schelerrek bihotzaren edo senaren emozioen fenomenologia landu zuen; objektuak "etikoak" dira aldez aurretik, balio objektibo aldaezina dute, eta hierarkia baten arabera ordenatzen dira. Kanten filosofian ez bezala, formen etikaren ordez balioen etika materiala da nagusi Schelerrenean. Jainkoa edo goreneko pertsona da Schelerren sistemaren giltzarria. Geroko urteetan, ordea, ikuspegia aldatu eta gizakia ezarri zuen Jainkoaren lekuan.
-
Filosofo katolikoa izan zen. Bergsonen filosofiaren eta materialismo ororen aurkari sutsua izan zen; Tomas Akinokoaren filosofiaren interpretazio berri bat eskaini zuen, humanismo kristau berri baten ildotik. 1936ko Espainiako Gerra Zibilaren garaian, Hego Euskal Herriko katoliko abertzaleen jokabidearen aldeko izan zen Frantzian, kristau integristen aurka, eta harreman estuak izan zituen gerraondoan erbestean ziren euskal herritar buruzagi batzuekin.
-
Filosofo austriarra izan zen, hizkuntza, batez ere epistemologiarekin loturik, bereziki aztertu zuena. Vienako Zirkulua mugimendua eta bidenabar enpirismo logiko izeneko eskola filosofikoa eragin zituen pentsalarietako bat izan zen. Bizitzan zehar, bi lan soilik prestatu zituen argitaratzeko, Tractatus logicus-philosophicus eta Ikerketa filosofikoak; eta biak bere bizitzako pentsamendu filosofikoaren bi ikuspuntu bereizien mugarri dira. Nortasun enigmatiko eta bizimodu liluragarria izan zituen.
-
Alemaniar filosofoa izan zen. Fenomenologiarekin eta existentzialismoarekin lotu izan da. Haren libururik ospetsuena, Sein und Zeit («izatea eta denbora»), filosofiaren arloan XX. mendeko garrantzizkoenetakotzat jotzen da.
-
Filosofo eta soziologo alemaniarra izan zen. Ezaguna da gizarte ikerketarako institutuko zuzendari izan zelako (Institut für Sozialforschung), 1930 eta 1969 bitarteko Frankfurteko Eskola ospetsuaren aitzindaria, eta teoria kritikoaren (Kritische Theorie) sortzailetako izan zelako.
-
Alemaniar filosofo, soziologo eta musikologoa da, eta 1949tik filosofia eta soziologia irakatsi zituen Frankfurten.
Frankfurteko eskolaren teoria kritikoko bultzatzaile nagusietariko bat izan zen Ernst Bloch, Walter Benjamin, Herbert Marcuse eta Max Horkheimerrekin batera. Sari ugari jaso zituen XX. mendeko pentsalari entzutetsu gisa eta aintzatetsia izan zen estetika, filosofia eta estetikaren alorretan. Faxismoa eta berak izendaturiko kultur industria izan ziren kritikaren gai nabarmenenak. -
Frantsesezko idazlea eta filosofoa izan zen, existentzialismoaren adar marxistaren erakusgarria, eta XX. mendeko intelektual politikoki konprometituaren irudi nagusietakoa.
Halaber, existentzialismoaren ordezkari ospetsuena izan zen, Martin Heideggerrekin eta Albert Camusekin batera. Uko egin bazion ere, Literaturako Nobel Saria eman zioten 1964an. Suediako Akademiari gutun batean azaldu zionez, errekonozimendu eta saririk ez onartzeko araua jarri zion bere buruari. -
Filosofo eta antropologo frantziarra izan zen. Gizarte zientzien epistemologian eragin handiko pentsalaria eta estrukturalismo izeneko eskolaren sortzaileetako bat da.
-
Filosofo Frantziarra izan zen.
Sorbonako eta Nanterreko irakaslea izan zen. Ricoeurren filosofia deskribapen fenomenologikoen eta gogoetaren analisiaren inguruan eratzen da, eta existentzialismoaren eta psikoanalisiaren eragina ere nabarmena du. Borondatearen filosofia deitu izan zaio. Bere obrarik interesgarrienen artean honako hauek ditugu: Philosophie de la volonté, Histoire et vérité, De l´interprétation, Essai sur Freud, La Métaphore vive, La Sémantique de l´action. -
Filosofo frantsesa izan zen. XX. mendeko marxismoaren joera garrantzitsuenetariko baten pentsalari ezaguna. Marxen irakurketa zientifikoa aldezten du, batez ere Kapitalarena, haren obren irakurketa «ideologikoa» baztertuz. «Haustura» bat ikusten du Marx gaztearen lanen eta Kapitalaren artean, azken hau benetako testu iraultzailea dela iritzirik. Obra nagusiak: Lire le Capital (1965), E. Balibarrekin lankidetzan; Pour Marx (1966), Lenin et la philosophie (1969).
-
XX.mendeko pentsamendu frantseserako, estrukturalismoaren eta postestrukturalismoaren artean kokatzen da. Hil egin zenerako, Frantzian pertsonarik azkarrenetarikotzat hartu zuten, nahiz eta oso gaztea izan. Bera, arkeologotzat zuen bere burua.
Foucault-ek egin zuen lana, naturaren ingurukoa izan zen, historia, soziologia, psikologia eta filosofia kontuan izanda. XXI. mendearen hasieran, Foucault egilerik esanguratsuena bihurtu zen giza zientzietan. -
Alemaniar soziologo eta filosofoa da, teoria kritikoa eta pragmatismoa bultzatu zuena. Epistemologian oinarritutako bere lanak XX. mendean beso luzekoak izan ziren. Habermas gizartea aztertzeko eredu bat proposatzen digu, arrazionaltasuneko bi forma erabiliz: Alde batetik, bizitzaren munduaren benetako arrazionaltasuna, eta bestetik, sistemaren arrazionaltasun formala.
-
Frantziar idazlea eta teoriko feminista izan zen, lesbofeminismoari funtsezko ekarpena egin ziona. Generoaren eraikuntza sozialaz idatzi zuen, eta "kontratu heterosexuala" esapidea erabili zuen lehendabizikoz. Sortutako teoria guztiak feminismo materialistaren jarraitzaile ziren beste hiru emakumerekin batera garatu zituen: Colette Guillaumin, Nicole-Claude-Mathieu eta Paola Tabet. 1970eko hamarkadan, hainbat artikulu argitaratu zituzten Nouvelles Questions Féministes aldizkarian.
-
Frantziar filosofoa izan zen, gai sozial eta politikoei erreparatu zien batez ere. Komunitate pertsonalismoaren eta Esprit aldizkariaren sortzaile izan zen. Gainera, bere lanek bere ibilbide filosofikoaren une bat eta bere konpromiso bizia erakusten dituzte
